Het jaar wordt traditioneel op de allerlaatste dag afgesloten met een rijtje albums en films die me het meest zijn bijgebleven. Muziek en cinema kregen in 2023 geduchte concurrentie van de literatuur, vandaar dat ik het overzicht begin met boeken.

Boeken

Vorig jaar kreeg ik eindelijk weer eens echte leeshonger, opgewekt door De Beesten van Gijs Wilbrink. De leesdrang zette zich in 2023 uitgebreid voort, voorzichtig beginnend met een boek dat hier thuis meer dan dertig jaar ongelezen in de kast heeft gestaan. Het honderdste sterfjaar van Louis Couperus leek me een geschikte aanleiding voor Eline Vere. 2023 was een inhaaljaar met werk van schrijvers van naam waar ik niet eerder een boek van had opengeslagen, zoals Joseph Roth (voorlopig hoogtepunt: Radetzkymars uit 1932) en Anjet Daanje, winnaar van de Constantijn Huygens-prijs 2023. Een van de terugkerende thema’s in het oeuvre van Daanje is de onmacht van de mens om grip te krijgen op de werkelijkheid. Die is niet meer dan de verzameling verhalen die personages zelf creëren of, in het geval van meesterwerk De Herinnerde Soldaat (2019), tegen wil en dank voor zich laten creëren. In Veelvuldig En Alleen (2003) dienen verhalen als middel om een gedeeld trauma te verwerken. In jl. (2016) vermengen verhalen uit de moderne geschiedenis zich met die van een Nederlandse familie. Personages laten hun leven beheersen door een fictief personage (Delle Weel, 2011) of laten hun eigen verhalen afpakken door anderen (Gezel In Marmer, 2006). In Het Lied Van Ooievaar En Dromedaris (2022) dwalen verhalen als spoken door het bestaan van mensen die direct of indirect zijn geraakt door het leven en werk van mysterieuze Britse schrijfster Eliza May Drayden.

Andere ontdekkingen waren onder meer R. F. Kuangs sciencefictionroman Babel: Or the Necessity of Violence: An Arcane History of the Oxford Translators’ Revolution (2022), over een fictief vertaalinstituut in Cambridge in de jaren dertig van de negentiende eeuw waar magische zilverstaven worden vervaardigd met hulp van etymologische experimenten met talen uit Britse koloniën, en Prophet Song van Paul Lynch, winnaar van de 2023 Booker Prize. Prophet Song speelt zich af in een land dat na de instelling van een totalitair regime verandert in een onleefbare dystopie. Het boek zou over Syrië, Oekraïne of Gaza kunnen gaan, maar speelt zich af in Ierland en wordt verteld vanuit het perspectief van een vrouw die met haar gezin ten onder dreigt te gaan. Via nieuw sociaal medium Bluesky werd ik attent gemaakt op Noorse schrijver Karl Ove Knausgård en de eerste twee delen van Morgenstjernen, een serie met verhalen onder het oog van een ster die plotseling boven de Aarde verschijnt. Betekent het Bijbels aandoende hemellichaam de terugkeer van het paradijs op aarde of is het een duivels fenomeen en het begin van het einde der tijden?

Fictie (alfabetisch)

• Dat Beloof Ik van Roxanne van Iperen
• The MANIAC van Benjamín Labatut
• Prophet Song van Paul Lynch
• The Wolves Of Eternity: A Novel van Karl Ove Knausgård
• Xerox van Fien Veldman
• Yellowface van R. F. Kuang

Non-fictie (alfabetisch)

• The Art Of Darkness: A History Of Goth van John Robb
• Conform To Deform: The Weird & Wonderful World Of Some Bizzare van Wesley Doyle
• The Undertow: Scenes From A Slow Civil War van Jeff Sharlet

---

Concerten (chronologisch met links naar recensies)

• Oren Ambarchi (Bimhuis, 16 april)
• Tramhaus (Patronaat, 20 mei)
• Chiyoda Ku + Psychic Graveyard (OCCII, 3 juni)
• Space Siren (Patronaat, dB’s en OCCII in juni)
• Nape Neck (OCCII, 1 september)
• Sereias (OCCII, 3 september)
• Femme Fugazi (Popronde Den Bosch, 6 oktober)
• Shellac (Paradiso, 20 oktober)
• John Zorn’s New Masada Quartet (November Music, Den Bosch, 4 november)
• Mecano (De Nieuwe Anita, 8 december)

---

Albums (alfabetisch)

Syrische vluchteling Yara (Ebla Mari) herinnert in Ken Loach’s laatste film The Old Oak de uitspraak van een vriend die stelde dat hoop obsceen is. De oorlogen in de wereld, het vooruitzicht op een extreemrechts kabinet en de onvermijdelijke aanstaande herverkiezing van het monster Trump zijn genoeg redenen om alle hoop op te geven. Loach blijft geloven in de potentiële goedheid van de mens. Ook tussen de muziek die ik dit jaar hoorde klinkt nog een beetje hoop door, zoals op de in 2023 verschenen albums van Beverly Glenn-Copeland (net niet in de lijst beland) en Zea. Alle tien onderstaande albums heb ik fysiek in de kast staan, behalve die van het avontuurlijke en grenzeloos creatieve Aksak Maboul. De Belgische formatie klinkt nog even fris als hun jeugdige zelf op het album Un Peu De L’Âme Des Bandits uit 1980.

Verder draai ik het liefst duistere soundscapes en schaduwrijke ambient waar geen zonnestraal meer doorheen komt, zoals de ijskoude trip van Aware, de drie uur durende drones en feedback van Kali Malone en het debuutalbum van Hilary Woods. Ik kon me ook meerdere malen verliezen in de oneindig lijkende harmonische variaties in de suite Solo For Tamburium, een 1 uur en 18 minuten durende drone bestaand uit een samenspel van opnames van 88 nauwkeurig afgestemde tambura’s. De Zweedse componist Catherine Christer Hennix (1948-2023) omschreef haar muziek zelf als een goddelijke evenwichtstoestand. De Britse band Chiyoda Ku maakte dit jaar live veel indruk tijdens hun optreden in OCCII en is in de lijst de enige vertegenwoordiger van het soort luide gitaarmuziek waar ik twintig jaar geleden meer van kocht en beluisterde dan tegenwoordig.

• Aksak Maboul – Une Aventure De VV (Songspiel)
• Aware – Requiem For A Dying Animal
• Chiyoda Ku – Selecta Perspective
• Laurel Halo – Atlas
• Catherine Christer Hennix – Solo For Tamburium
• Lewsberg – Out And About
• Maria BC – Spike Field
• Kali Malone featuring Stephen O’Malley & Lucy Railton – Does Spring Hide Its Joy
• Hilary Woods – Acts Of Light
• Zea – We Are Still Each Other’s Only Hope

---

Heruitgaven/archiefopnamen

• Drew McDowall – Lamina (cd-box)
• Ennio Morricone – Controfase (1973)
• Pharoah Sanders – Pharoah (1977) (box met extra live-lp)
• Pauline Anna Strom – Echoes, Spaces, Lines (lp-box)
• Sun Ra And His Intergalactic Research Arkestra – Paradiso Amsterdam 1970

Een selectie van muziek uit 2023 is te beluisteren via Mixcloud, onderverdeeld in de categorieën Ambient & Soundscapes en Albums & Gigs.

---

Film

Fictie in de bioscoop (alfabetisch)

• Aftersun (Charlotte Wells, 2022)
• Anatomie D’Une Chute (Justine Triet, 2023)
• Atlantide (Yuri Ancarani, 2021)
• EO (Jerzy Skolimowski, 2022)
• Pacification (Albert Serra, 2022)
• Past Lives (Celine Song, 2023)
• Return To Seoul (Davy Chou, 2022)
• Roter Himmel (Christian Petzold, 2023)
• Saint Omer (Alice Diop, 2022)
• Tár (Todd Field, 2022)

---

Documentaires

• 20 Days In Mariupol (Mstyslav Chernov, 2023)
• All The Beauty and the Bloodshed (Laura Poitras, 2022)
• Anselm 3D (Wim Wenders, 2023)
• The Eternal Memory (Maite Alberdi, 2023)
• Man Marked For Death, 20 Years Later (Eduardo Coutinho, 1984)
• The Natural History Of Destruction (Sergej Loznitsa, 2022)
• Squaring the Circle (The Story Of Hipgnosis) (Anton Corbijn, 2023)

---

Blu-rays

Begin dit jaar startte het label Radiance Films met het uitgeven van Blu-rays met films van eigenzinnige makers uit de internationale filmgeschiedenis. Ik besloot zoveel mogelijk titels in huis te halen, voor het opnieuw bekijken van oude bekenden (Thieves Like Us, Welcome To The Dollhouse) en voor het doen van nieuwe ontdekkingen. Zo maakte ik voor het eerst kennis met The Man On The Roof. Zweedse regisseur Bo Widerberg is een uitgesproken tegenpool van landgenoot Ingmar Bergman. Widerbergs policier, naar een roman van het duo Maj Sjöwall en Per Wahlöö in een serie rondom detective Martin Beck, is het Zweedse antwoord op The French Connection. De thriller wordt aan het begin opgeschrikt door een bloederige moord waarna op geduldige wijze een dag lang een groep antihelden wordt gevolgd terwijl ze zich laten meeslepen naar een finale die een dag lang Stockholm heeft ontregeld.

De door Kazuo Kasahara geschreven gangsterfilm Big Time Gambling Boss heeft de grandeur van een shakespeareaanse tragedie, zeker in vergelijking met ook door Kasahara geschreven, veel bekendere en in mijn beleving te hysterische filmserie Battles Without Honour And Humanity. De onvolwassen mannen in de tragikomische Franse road movie Le Plein De Super vormen een groot contrast met de daadkrachtige vrouwen in De Stilte Rond Christine M. Laatstgenoemde film is weer eens een voorbeeld van een Nederlandse filmklassieker die schijnbaar alleen uitgebracht kan worden door een buitenlands label. Het bij tijd en wijle psychedelische The Final Programme is heerlijk idiote, dystopische Britse sciencefiction in snoepkleuren en met bijrollen voor schmierende bekende gezichten als Patrick Magee en Sterling Hayden. Het eveneens Britse Enys Men is een experimentele nachtmerrievariant op folk horror over een vrouw en haar eenzame onderzoek naar korstmossen op een afgelegen eiland in Cornwall. Ze wordt tijdens haar werkzaamheden en ’s nachts geconfronteerd met geesten uit haar eigen verleden en die van mijnwerkers uit een lang geleden gesloten mijn. De Franse sciencefictionfilm After Blue (Paradise Sale) bestelde ik rechtstreeks uit Frankrijk vanwege de fascinerende still bij een artikel in Schokkend Nieuws. Er was geen Engelse ondertiteling beschikbaar, maar dat was niet zo erg voor een film die meer weg heeft van een kunstproject.

• After Blue (Paradis Sale) (Bertrand Mandico, 2021)
• Bakuchiuci: Sôchô Tobaku / Big Time Gambling Boss (Kôsaku Yamashita, 1968)
• Enys Men (Mark Jenkin, 2022)
• The Final Programme (Robert Fuest, 1973)
• Korotkie Vstrechi / Brief Encounters (Kira Muratova, 1967)
• Mannen På Taket / Man On The Roof (Bo Widerberg, 1976)
• Le Plein De Super / Fill ‘er Up With Super (Alain Cavalier , 1976)
• De Stilte Rond Christine M. (Marleen Gorris, 1982)
• Szürkület / Twilight (György Fehér, 1990)
• Various – Cinema’s First Nasty Women (1898-1926)

---

Na 15 minuten in de thuisbioscoop gestaakt met kijken wegens wanstaltig slecht: Sisu, Hypnotic en Bottoms.

---

I.M. Richard Groot