The Favourite, Orson Welles en de spiegel van Van Eyck

Facebooktwitterpinterestlinkedin

Griekse regisseur Yorgos Lanthimos sluit hoofdpersonages graag op in zijn films. Na onder meer de kinderen in Dogtooth (2009) en de vrijgezellen in The Lobster (2015) is het in The Favourite ditmaal de beurt aan een koningin. Anne komt haar paleis nauwelijks uit omdat ze de wereld niet meer aankan. Ze is een kneedbare speelbal geworden in politieke en persoonlijke intriges. We krijgen haar doorgedraaide wereld vaak te zien door extreem vervormde lenzen. Lanthimos laat zich voor zijn beeldkeuze onder meer beïnvloeden door een Nederlandse schilder.

Koningin Anne (Olivia Colman) is begin achttiende eeuw officieel de machtigste vrouw van Engeland. Ze is echter fysiek en mentaal te zwak om te regeren en laat daarom beslissingen van landsbelang over aan haar vriendin Lady Sarah (Rachel Weisz). De koningin is een kneedbare marionet, merkt ook Abigail (Emma Stone). Het nichtje van Lady Sarah strandt berooid op het koninklijke landgoed en begint een sluw machtsspel om de positie van Annes favoriet over te nemen.

De aftakeling van koningin Anne in The Favourite heeft een trieste reden. Ze heeft in haar leven zeventien kinderen verloren vanwege miskramen en ziektes. Het is niet voor te stellen hoe het moet zijn om het verlies van een kind keer op keer als psychische dreun te moeten incasseren. De koningin zit opgesloten in haar verdriet zoals ze ook opgesloten zit in haar paleis. De buitenwereld vormt voor haar een grote onbekende dreiging waar ze niet tegen opgewassen is. Ze probeert officiële gelegenheden zoveel mogelijk te vermijden en staat te trillen wanneer ze toch moet opdraven en het centrum van de aandacht vormt.

Olivia Colman in The Favourite

Het gedrag van de koningin levert meerdere komische scènes op. Olivia Colman weet te voorkomen dat Anne een bespottelijk personage wordt. De actrice laat de kijker niet vergeten dat de grappige eigenaardigheden en uitbarstingen voortkomen uit tragische omstandigheden.

Annes verwarde geest en haar doorgedraaide huishouden worden vaak vastgelegd met vervormde lenzen. Het kan regisseur Yorgos Lanthimos niet extreem genoeg. Een van de lenzen zorgt ervoor dat rechte paden veranderen in halve cirkels waardoor het lijkt alsof personages en voertuigen rondjes draaien in plaats van rechte paden begaan.

Het portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw (Jan van Eyck, 1434)

De opzichtige manier van filmen zorgt er in combinatie met modern taalgebruik en hedendaagse dansjes voor dat The Favourite niet bepaald als historisch correct bestempeld kan worden. Toch passen de vervormde beelden goed in de achttiende eeuw. Lanthimos liet in interviews weten geïnspireerd te zijn door het gebruik van spiegels in schilderijen van oude Nederlandse meesters. Hij zal vast en zeker ook doelen op het portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw van Jan van Eyck uit 1434. Tussen het geportretteerde echtpaar Arnolfini is op de achtergrond een spiegel te zien waarin hun afbeelding bolvormig weerspiegeld wordt. De vervorming komt overeen met die in de film. De aanwezigheid van de spiegel maakt de kijker bewust van de schilder, aangezien Van Eyck zelf ook in beeld is, net zoals de camera van Lanthimos de aanwezigheid van de regisseur benadrukt.

Orson Welles in Othello (1951)

Orson Welles is een van de bekendste regisseurs met een voorkeur voor extreem lensgebruik en vervormende spiegels. Hij gebruikt ze in films als Citizen Kane (1941), The Lady From Shanghai (1947) en The Trial (1962) om iets te zeggen over de innerlijke beroering van zijn personages en de situaties waarin ze zich bevinden. Toevallig kwam ik er deze maand bij het bekijken van Orson Welles’ Othello (1951) achter dat de regisseur in een van de scènes voor exact dezelfde spiegel staat als die in het schilderij van Van Eyk. Net als in The Favourite verliest ook in deze Shakespeareverfilming een machtig personage de regie over het leven vanwege leugens die mensen in zijn entourage hem influisteren. Kijkend in de spiegel wordt de Afrikaanse prins kortstondig met zichzelf geconfronteerd en staat hij oog in oog met zijn gekwelde dubbelganger. De reflectie maakt zijn geest niet helder en weet zijn jaloersheidswaan niet te temperen.

8/10

One thought on “The Favourite, Orson Welles en de spiegel van Van Eyck

  1. Mooie vergelijkingen.
    Je stuk weet mijn (na de kijkbeurt almaar gegroeide) frustraties over een veel te zelfbewuste film ietwat te temperen.
    Ik heb altijd liever dat een regisseur intertekstueel te werk gaat dan dat hij de aandacht al te nadrukkelijk vestigt op de bubbels die hij zelf gecreëerd heeft;) Het gebruik van camera en setting als een kapstok voor hedendaagse mores stond me sterk tegen. Het visuele product the Favourite ontmaskert zichzelf constant een gimmick – een reden dat komedie en drama geen moment bij me aankwamen. Ik vond het bij vlagen echt een holle poppenkast.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *