250 favoriete films (2): The Souvenir I & II (Joanna Hogg, 2019-2021)

Facebooktwitterpinterestlinkedin

Deze zomer draaien beide delen van Britse film The Souvenir in de Nederlandse bioscopen. Deel 1 staat in mijn lijst met 250 favoriete films aller tijden. De bioscoopuitgave is een mooie aanleiding om scènes uit beide films te lichten en met elkaar te vergelijken. Ik zal me proberen in te houden en focus voornamelijk op spelregie en de manier waarop regisseur Joanna Hogg details in haar verhaal verwerkt.

Joanna Hogg putte uit dagboekaantekeningen voor een gedetailleerd portret van haar jongere zelf in het tweeluik The Souvenir. De connecties tussen sommige details ontdek je pas als je beide filmdelen hebt gezien. Deel I werpt licht op de complexe relatie van filmstudent Julie (Honor Swinton Byrne) met haar mysterieuze vriend Anthony (Tom Burke). In deel II gebruikt Julie haar ervaringen in de film waarmee ze hoopt af te studeren. Julie maakt in de studio een reconstructie van het appartement dat ze samen met Anthony deelde, net zoals Hogg doet in deel I van The Souvenir. Het Droste-achtige effect van een film binnen een film wordt voortgezet als we in de afstudeerfilm belanden (1). Die korte gestileerde film herinnerde me aan het werk van Powell & Pressburger. Pas bij het herzien van The Souvenir I hoorde ik Anthony vroeg in die film de naam van Michael Powell noemen in een gesprek over hoe je de realiteit kunt vangen in filmkunst. Pas later komen we erachter hoe Anthony in zijn eigen leven omgaat met realiteit. We constateren eerder dan Julie dat haar vriend een pathologische leugenaar is.

Honor Swinton Byrne en Tom Burke in The Souvenir I

Een ander detail dat me pas opviel tijdens het voor de tweede keer bekijken van The Souvenir I, is de gewoonte van Julie om op een duimnagel te bijten wanneer ze in gedachten is verzonken. Moeder Rosalind (Tilda Swinton) probeert er wat van te zeggen, maar zonder resultaat. In deel twee heeft Julie haar hoofdrolspeelster al gecast wanneer ze op de set haar studiegenoot Garance (Ariane Labed) op dezelfde manier met haar duim in de mond ziet. In die handeling herkent ze zichzelf. Julie besluit ter plekke dat niet de eerder gekozen actrice maar Garance de hoofdrol moet spelen. De reden van haar keuze wordt niet verwoord. Joanna Hogg vertrouwt op de oplettendheid van de kijker.

The Souvenir II heeft een grappig detail dat aan me voorbij was gegaan in deel I. In de gang van het huis van Julies ouders is een laag schotje in een van de deuropeningen geplaatst. Bewoners en gasten moeten daar telkens overheen stappen, ook met dienblad vol gevulde theekopjes. Ik vroeg me af waarom dat schot is geplaatst en hoorde pas bij het herbekijken van deel I het antwoord. Het schot is geplaatst om de hondjes van moeder tegen te houden. De hondjes springen er probleemloos overheen, wat de hindernis totaal overbodig maakt. Blijkbaar is de extra stap die je telkens moet zetten een gewoonte geworden en heeft om die reden niemand in huis de behoefte om het schotje te verwijderen. Door dit soort, op het eerste gezicht triviale details komen personages en situaties in The Souvenir extra tot leven.

De ontwikkeling die Julie in de loop van beide delen van The Souvenir doormaakt, is onder meer te zien in de manier waarop ze reageert op gebeurtenissen die zich buiten haar bubbel afspelen. Ze zit in deel 1 zo gevangen in haar relatie met Anthony dat het actuele nieuws heel ver weg voor haar is. Ze schrikt in The Souvenir I thuis even op van een ontploffende IRA-bom elders in de stad, maar de aanslag heeft verder geen invloed op haar leven. Dat het personage een verandering heeft ondergaan, is duidelijk door de manier waarop ze in The Souvenir II reageert op de nieuwsbeelden over de val van de Berlijnse muur.

Honor Swinton Byrne en Tilda Swinton in The Souvenir II

Films van Joanna Hogg zijn te herkennen aan de beheerste acteerstijl. Al sinds haar eerste lange film Unrelated (2007) lijkt het alsof acteurs en actrices met elkaar converseren alsof er geen camera in de buurt is. Ze hebben niet door dat ze bespied en afgeluisterd worden. I don’t want to see performance, zegt Hogg in het audiocommentaar op de dvd van haar tweede speelfilm Archipelago (2010). Dat uitgangspunt wordt ook toegepast in The Souvenir. Door haar spelregie heft de regisseur het verschil op tussen professionele en niet-professionele acteurs. Debuterend actrice Honor Swinton Byrne maakt door Hoggs werkwijze net zoveel indruk als de ervaren Tom Burke. Dialogen in het script zijn uitgangspunt en worden verder ingevuld door de spelers. Het effect is dat de film meer op een documentaire lijkt dan op fictie.

Door de manier van acteren, in combinatie met de camera die vaak vanaf enige afstand toekijkt, merk je niet meteen dat ook een op het eerste gezicht onbelangrijk ogende gebeurtenis grote consequenties heeft voor de ontwikkeling van het verhaal. Er is geen filmmuziek om de kijker te conditioneren. De wijze waarop Julie en Anthony kennis met elkaar maken, wordt niet gepresenteerd als een vroeg dramatisch hoogtepunt. Er is zwelt geen strijkorkest aan op de soundtrack, er zijn geen close-ups van verliefd kijkende mensen en er is geen grappige situatie die aan de eerste ontmoeting vooraf gaat. De intense connectie die twee mensen met elkaar hebben, is iets onzichtbaars. Het begin van Julies eerste grote liefde is een geleidelijk proces dat als vanzelf lijkt te gaan. Die vanzelfsprekendheid versterkt de relatie, maar maakt haar ook blind voor het gif dat erin kruipt en haar leven langzaam dreigt te ruïneren (2).

The Souvenir gaat over een jonge kunstenaar en hoe ze haar ervaringen verwerkt in de beginfase van haar carrière. De film vertelt op onnadrukkelijke wijze en met veel overtuiging over de verwoestende werking van een verhouding met een pathologische leugenaar. Ik heb zulke figuren van dichtbij meegemaakt en herken hoe de andere partij vanwege cognitieve dissonantie veel te lang in een dergelijke relatie blijft hangen. Tijdens het kijken zag ik ook de link met de wereld waarin we momenteel leven. The Souvenir is akelig actueel als je bedenkt dat we collectief in een wurggreep worden gehouden door pathologisch liegende populisten. Als je met dit soort individuen niet zonder gevaar een huis kunt delen, waarom zou je ze dan een land laten regeren?


(1) Joanna Hoggs afstudeerfilm Caprice (1986), met Tilda Swinton in de hoofdrol, is te bekijken via YouTube.

(2) [Spoiler!] Omdat de film geheel vanuit het perspectief van Julie wordt verteld, blijft het leven van Anthony ook voor de kijker een groot geheim. Veel vragen die zijn gedrag in deel 1 oproept, worden pas in deel 2 en veel van die vragen blijven onbeantwoord. Ik zou graag willen geloven dat zijn liefde voor Julie oprecht was en ben geneigd zijn fatale overdosis te zien als een bewuste zelfopoffering. Als hij verder had geleefd, zou Julie hem misschien nooit hebben losgelaten en mogelijk samen met hem mee de afgrond in zijn gesleurd. Misschien besefte Anthony dat zijn dood haar redding was.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *