Cineville bestaat tien jaar. Verspreid over dit jubileumjaar ga ik tien opvallende films uitlichten die in 2009 in de Amsterdamse bioscopen draaiden. Laat ik beginnen met mijn allereerste Cineville-film, gezien op dinsdagavond 2 maart 2009 in Kriterion: Synecdoche, New York.
Cineville was begin 2009 een welkom alternatief voor de Pathé-pas waar ik al een paar jaar gebruik van maakte. Voordat ik Pathé eind 2010 vaarwel zei maakte ik gebruik van beide passen en zag ik meer films dan noodzakelijk was. Ik was een tijdje bijna net zo fanatiek als de cinefielen in de documentaire Cinemania (Angela Christlieb & Stephen Kijak, 2002). De vijf hoofdpersonen in Cinemania doorkruisen elke dag hun thuisstad New York om zoveel mogelijk films te zien. Hun leven is één groot non-stop filmfestival dat zich buiten de echte wereld voltrekt. Een van de filmfanaten is de excentrieke Roberta Hill. Zij had een obsessieve-compulsieve stoornis en verzamelde tientallen jaren alles wat ze rondom haar bioscoopbezoek in handen kon krijgen: festivalboekjes, flyers, drankbekers met filmtitels erop en allerlei ander promotiemateriaal. Filmkaartjes moesten ongeschonden blijven. Roberta ging tot geweld over wanneer een onwetende suppoost toch haar kaartje bij de ingang van de zaal durfde af te scheuren.
Roberta Hill overleed op 18 juli 2009 op 73-jarige leeftijd. Zou ze ooit in de gelegenheid zijn geweest om al haar memorabilia eens rustig te bekijken? Waarschijnlijk niet, want ze moest elke dag opnieuw op pad om films te zien en nieuwe filmobjecten te verzamelen. Het interieur van haar huis werd een opslagplaats voor ongesorteerde herinneringen. De vloer dreigde door het gewicht onder haar voeten te bezwijken. Roberta wilde haar leven in tastbare vorm bewaren met als gevolg dat ze zichzelf levend begroef in een doolhof waar het zonlicht niet meer tot kon doordringen. Het is een troost dat ze herinnerd blijft dankzij het medium waar ze zo door was gegrepen. Cinemania heeft haar onsterfelijk gemaakt.
Het hoofdpersonage in Synecdoche, New York wil ook het liefst onsterfelijk zijn. Toneelregisseur Caden Cotard (Philip Seymour Hoffman) bevindt zich in de herfst van zijn leven en maakt zich zorgen. De herfst is het begin van het einde, zegt een stem op de radio aan het begin van de film. Misschien was Cotard altijd al een hypochonder, maar op middelbare leeftijd weet hij zeker dat elk onschuldig lijkend kwaaltje de aankondiging is van een dodelijke ziekte. Het hoofdpersonage is niet voor niets vernoemd naar het syndroom van Cotard.
Caden Cotard wil zich onsterfelijk maken met een meesterwerk waarin hij het leven volledig wil bevatten. Dat doet hij niet in de vorm van een uitgebreide metafoor, maar door zijn leven letterlijk na te laten spelen in een verlaten pakhuis in het centrum van New York. Elke handeling uit zijn echte leven wordt gekopieerd door acteurs, terwijl de decorbouwer een kopie van de stad om hen heen laat verrijzen. De toneelregisseur is zo geobsedeerd door zijn werk dat hij het zicht kwijtraakt op de werkelijke wereld die hij in het toneelstuk wil vastleggen. Jaren verstrijken als dagen in de week, zoals dat gaat als je ouder wordt. Cotard heeft pas laat door dat zijn vrouw Adele (Catherine Keener) hem allang voorgoed heeft verlaten en dat zijn dochter een volwassen vrouw is geworden. De Apocalyps is hem ook ontgaan.
Omdat het nieuwe toneelstuk gaat over het maken van een toneelstuk is het onvermijdelijk dat de gekopieerde rollen opnieuw gekopieerd worden door weer andere acteurs. Dezelfde decorbouwer is genoodzaakt binnen de kopie van New York weer een nieuwe versie van de stad te maken. Volgens deze werkwijze komt het stuk nooit af en is er na meerdere decennia sisyfusarbeid nog steeds geen premièredatum in zicht. Het pakhuis wordt een omgekeerde Babylonische toren. In plaats van de hemel te bereiken gebeurt het omgekeerde; het bouwwerk is een naar binnen gekeerde constructie geworden waarbij de kern, en daarmee de reden voor het werk, is verdwenen onder ontelbare bouwstenen. Cotard heeft een doolhof gecreëerd en is daarin de weg kwijtgeraakt. Zijn kunstwerk is een sarcofaag geworden waarin hij zichzelf levend heeft begraven.
Caden Cotard is net zo’n fanatieke verzamelaar als cinefiel Roberta Hill. In plaats van objecten verzamelt hij zichzelf en alle mogelijke varianten van zichzelf zonder dat het hem diepere inzichten geeft in het leven. Zijn toneelstuk is dan ook een grandioze mislukking. Het regiedebuut van Charlie Kaufman is dat zeker niet. De scenarist van moderne klassiekers als Being John Malkovich (1999), Adaptation. (2002) en Eternal Sunshine Of The Spotless Mind (2004) verliest nergens greep op de complexe materie, geholpen door een toegewijde cast met onder anderen Michelle Williams, Samantha Morton en Emily Watson.
De acteurs en actrices laten zich niet van de wijs brengen door de absurde situaties waarin ze worden geplaatst. Ze vergroten het komische effect door te spelen alsof de film geen komedie is en creëren zo ook ruimte voor een emotionele laag die niet zo vanzelfsprekend is gezien de opeenhoping van absurditeiten. Het onvergelijkbare meesterwerk Synecdoche, New York is niet alleen een van de grappigste films over eindigheid, maar ook eentje die op een ongrijpbare manier ontroert.
10/10
Een mooi stuk waarin je je eigen herinneringen op treffende wijze vermengt met Cinemania en Synecdoche.
Ook ik zag meer films dan noodzakelijk in de periode dat ik nog een Pathé-pas had en ook al regelmatig naar Amsterdam toog voor screenings. Zogeheten PAC-titels moest ik maar inplannen via de programmering van Pathé City, Tuschinki en Buitenhof. Met mijn verschuivende smaak als grootste drijfveer wisselde ik mijn Pathé-pas een tijd terug om voor Cineville. Dat voelde als een opluchting.