Kirsten Johnson reisde de afgelopen 25 jaar met haar camera naar verschillende continenten en filmde daar in opdracht van documentairemakers, onder wie Laura Poitras (The Oath, Citizenfour) en Michael Moore (Fahrenheit 9/11). In haar eigen documentaire met de anonieme titel Cameraperson haalt ze herinneringen op aan mensen en momenten die haar hebben aangegrepen, zowel ver van huis als in de naaste omgeving.
Cameraperson is een collage van fragmenten uit diverse documentaires waar Johnson aan heeft meegewerkt. Het zijn veelal scènes die de oorspronkelijke documentaires nooit hebben gehaald. De meeste fragmenten zijn ruw beeldmateriaal en eigenlijk helemaal niet bedoeld om vertoond te worden. De film opent met een boer in Bosnië die zijn kudde schapen over de weg begeleidt naar het graasveld. Het is een vredig tafereel, opgenomen in een gebied waar een oorlog heeft gewoed. Johnson rent voor de kudde uit, zoekt een geschikte plek om de boer en zijn dieren te filmen en trekt enkele grassprieten uit beeld. We zien de cameravrouw aan het werk zonder dat ze zelf in beeld komt. Ze blijft in de documentaire altijd de persoon achter de camera.
De beelden uit Bosnië, Afghanistan, Nigeria, Liberia, Rwanda en thuis in de Verenigde Staten lijken op het eerste gezicht geen verband met elkaar te hebben. Het zijn vaak korte beeldsnippers, van elkaar gescheiden door zwart beeld en een titelkaart met de naam van de gefilmde locatie. De eerste keer dat de film van deze vorm afwijkt, is een montage van beelden waarin Kirsten Johnson in verschillende landen achter mensen aanloopt. Door de montage, de eenheid van het beeld en de identieke bewegingen vallen de verschillen weg tussen de uiteenlopende culturen en wordt de wereld opeens een stuk kleiner.
Voor de empathische Kirsten Johnson bestaat er geen verschil tussen de mensen die ze op een ander werelddeel filmt en haar opgroeiende kinderen en dementerende moeder in de eigen familiefilmpjes. Ze koppelt het beeld van haar moeder, die rechtop blijft staan terwijl de wind haar omver probeert te blazen, aan het beeld van een bejaarde vrouw in Bosnië die op de veranda denkt aan het voorbije oorlogsgeweld. De gecompliceerde bevalling van een tweeling in een armoedig ziekenhuis in Nigeria associeert de cameravrouw met haar eigen tweeling die onder gunstigere omstandigheden is geboren.
De film geeft geen commentaar op wat vertoond wordt. De kijker mag zelf verbanden leggen en conclusies trekken.
Een van de belangrijkste thema’s van Cameraperson is de waardigheid waarmee de camera mensen vastlegt. Meestal is het helemaal niet nodig menselijk leed expliciet te tonen. Het verdriet en de schaamte van een tienermeisje in een Amerikaanse abortuskliniek is ook af te lezen door enkel haar onrustige handen in close-up te filmen. De foto’s van het slachtoffer van een racistisch gemotiveerde moord kunnen buiten beeld blijven omdat de details in het mondeling vertelde verhaal gruwelijk genoeg zijn.
Cameraperson gaat ook over de relatie tussen camera en onderwerp. De persoon achter de camera is niet alleen getuige van maar ook betrokken bij wat zich voor de lens afspeelt. Die betrokkenheid eindigt niet wanneer de camera wordt uitgezet.
9/10
Cameraperson is deze maand op dvd uitgebracht door het Britse label Dogwoof.