I’m Thinking Of Ending Things (Charlie Kaufman, 2020)

Facebooktwitterpinterestlinkedin

Deze maand ging Charlie Kaufmans nieuwe film I’m Thinking Of Ending Things in première bij Netflix. Het is een labyrintisch verhaal over herinneringen en gemiste kansen met een droomstructuur waarin tijd, ruimte en personages in elkaar overvloeien.

Most people are other people. Their thoughts are someone else’s opinions. Their lives a mimicry, their passions a quotation. (Oscar Wilde)

I’m Thinking Of Ending Things heeft een desoriënterend vertelperspectief. Wie is de I in de titel? We horen de voice-over van een jonge vrouw (Jessie Buckley), maar zijn het ook haar woorden? Mensen noemen haar Louise, Lucia of Lucy. Op de aftiteling is ze een anonieme Young Woman. Ze heeft kwantumfysica gestudeerd, schrijft in haar vrije tijd gedichten en is bekwaam in het schilderen van landschappen. Maar misschien is dat allemaal niet het geval.

De jonge vrouw staat aan het begin van de film op straat te wachten tot ze wordt opgepikt door haar recente vriendje Jake (Jesse Plemons). Een oude man kijkt toe vanuit een raam op een bovengelegen verdieping. We zien hem van achteren gefilmd. Het lijkt of zijn binnensmonds geprevel door de jonge vrouw wordt omgezet in een verstaanbare monologue intérieur. De oude man is schoolconciërge (Guy Boyd). Zijn korte scènes, waarin hij de vele gangen van een school schoonveegt, onderbreken met enige regelmaat het verhaal van de jonge vrouw.

Niet de jonge vrouw, maar de conciërge lijkt de verteller van het verhaal. En de oude conciërge zou wel eens de toekomstige Jake kunnen zijn. De jonge vrouw is een verdwaalde passant in zijn herinneringen en wij als kijker verdwalen met haar mee. De reis naar Jake’s ouders is een herinnering die niet meer uit zijn geheugen is weg te krijgen, hoe graag Jake dat ook zou willen. Het bezoek is namelijk geen succes. Bij aankomst stelt de man de kennismaking tussen zijn ouders en zijn nieuwe (eerste?) vriendin zo lang mogelijk uit door eerst even met haar een wandeling te maken rondom de ouderlijke boerderij. Het sneeuwt nog harder dan onderweg het geval was. In de stal staan schapen te bibberen. Enkele dieren hebben de kou niet overleefd. Hun bevroren karkassen liggen bij de deuropening.

De avond heeft een grillig verloop. Het duurt lang voordat moeder en vader naar beneden komen en de huiskamer betreden. Moeder (Toni Collette) kan haar zenuwen nauwelijks bedwingen en staat op het punt mentaal uiteen te vallen. Vader (David Thewlis) doet net alsof er niets aan de hand is. De rijkelijke maaltijd wordt opgeschept, maar blijft onaangeroerd. Elke verplaatsing van de ene naar de andere kamer is tegelijkertijd een verplaatsing in tijd. Het huis blijkt een verzameling herinneringen aan taferelen waarvan sommige pas vele jaren na het bezoek plaatsvinden. Jake zit later in de film onder meer aan het sterfbed van zijn moeder. Hij lijkt zich na de dood van zijn ouders weer in het ouderlijk huis gevestigd te hebben, niet ver van de school waar hij werkt en waar zijn leven op een definitief dood spoor is beland. In de wasmachine in de kelder vindt de jonge vrouw meerdere exemplaren van het werkpak dat Jake als oude conciërge draagt.

In de herinneringen van Jake lopen realiteit, fantasieën en verlangens van weleer door elkaar. Hij herinnert zich gebeurtenissen die hij heeft meegemaakt, gecombineerd met wat hij heeft onthouden uit boeken die hij heeft gelezen en films die hij heeft gezien. Welke herinneringen blijken aan het eind van de rit het sterkst? Herinneren we ons vooral wat we fysiek hebben meegemaakt of zijn het voornamelijk scènes uit films en televisieseries? Misschien is de sterkste herinnering wel een niemendallig liedje uit een commercial. Scenarist/regisseur Charlie Kaufman speelt met dat gegeven door meermaals te verwijzen naar literatuur en film. Daarmee verwijst hij tegelijkertijd naar de inspiratiebronnen voor I’m Thinking Of Ending Things. Jake heeft het tijdens de autorit onder meer over Ice van Anna Kravan uit 1967. Deze apocalyptische roman, over een rusteloze reis door sneeuw en ijs, heeft net als de film onverwachte tijdsprongen en momenten waarbij niet duidelijk is of ze daadwerkelijk plaatsvinden of slechts in het hoofd van het hoofdpersonage.

Het boek Ice ligt in de oude slaapkamer van Jake, bovenop een stapeltje exemplaren van het tijdschrift Penthouse. Als we de film even stilzetten zien we net als de jonge vrouw nog meer inspiratiebronnen in de kasten staan, zoals videobanden van films als The Thing, Salem’s Lot, Maniac en They Live. Jake zegt dat hij een musicalliefhebber is, dus deze verzameling horrorfilms zegt wellicht meer over Kaufman en het genre waar we zijn film in moeten plaatsen (1). Naast oude studieboeken over natuurkunde, scheikunde, biologie en virologie zien we ook een bundel met het complete werk van filmrecensent Pauline Kael en de gedichtenbundel Rotten Perfect Mouth van Eva H.D (2). De jonge vrouw slaat Rotten Perfect Mouth open en leest een passage van een gedicht dat we eerder in de film hebben gehoord en waarvan de vrouw had gezegd dat ze het zelf had geschreven.

De jonge vrouw is een wandelend citatenboek. Als ze met Jake het huis van zijn ouders heeft verlaten komt tijdens de autorit de film A Woman Under The Influence (John Cassavetes, 1974) ter sprake (3). De vrouw begint met een uitgebreide verhandeling over de film van Cassavetes. Haar monoloog bestaat uit fragmenten uit de negatieve recensie die Kael over dat meesterwerk heeft geschreven. Actrice Jessie Buckley is tijdens die monoloog afwisselend Pauline Kael en het filmpersonage Mabel zoals gespeeld door actrice Gena Rowlands. De jonge vrouw is een collage van vrouwen die Jake zich herinnert uit zijn eigen leven en de vrouwen die hij in zijn favoriete films en tv-series heeft gezien.

Filmgeschiedenis zit in het verhaal van I’m Thinking Of Ending Things verweven. Het huis van de ouders is afgelegen als The Old Dark House (James Whale, 1932) en herbergt net zoveel familiegeheimen. De maaltijdscène heeft hetzelfde soort ongemak als die waarin Henry (Jack Nance) in Eraserhead (David Lynch, 1977) zijn toekomstige schoonouders voor het eerst ontmoet. De onaangetaste maaltijd is een filmcliché, want in veel films wordt voedsel niet of nauwelijks aangetast, meestal ter voorkoming van continuïteitsprobleem. Toevallig viel me dat ooit extreem op bij een andere film van Cassavetes. In Gloria uit 1980 (met Gena Rowlands in de titelrol) heeft het niet consumeren van zelf bereidde en bestelde gerechten veel weg van een running gag.

We kunnen bij I’m Thinking Of Ending Things niet om de invloed van Stanley Kubrick heen. De tijdsprongen in de verschillende huiskamers zijn vergelijkbaar met de verschillende kamers waar Keir Dullea in het slotgedeelte van 2001: A Space Odyssee (1968) door ruimte en tijd dwaalt. Het opvallendst zijn de overeenkomsten met The Shining (1980), zeker wanneer de twee hoofdpersonages tijdens de sneeuwstorm in de gangen van de school arriveren en de jonge vrouw een ontmoeting heeft met de conciërge (The Janitor in de aftiteling is synoniem van The Caretaker). In The Shining is de tijd bevroren, lopen tijdlagen door elkaar en staat Jack (Jack Nicholson) hetzelfde lot te wachten als de bevroren lammetjes in I’m Thinking Of Ending Things. De dikke pakken sneeuw staan symbool voor het ondergesneeuwde leven van Jack en Jake; beide mannen zijn niet vooruitgekomen in hun leven.

I’m Thinking Of Ending Things met Jessie Buckley (links)

John Cassavetes gebruikt in A Woman Under The Influence realisme om de kijkers een blik te gunnen in het verwarde hoofd van zijn hoofdpersonage. Charlie Kaufman geeft zoals gebruikelijk de voorkeur aan surrealisme en doet dit keer ook veel aan intertekstualiteit. Het gevaar van de vele verwijzingen naar cinema en literatuur is dat je zonder kennis van de geciteerde films en boeken misschien minder plezier aan de film beleeft. Ik denk dat dat in de praktijk wel meevalt, want de verwijzingen worden benoemd of, zoals in het geval van Pauline Kael, als vooruitwijzing getoond in een boekenkast.

I’m Thinking Of Ending Things moedigt de kijker aan om op zoek te gaan naar klassiekers uit film en literatuur. Ik had zelf nog nooit van de roman Ice gehoord, bestelde het boek bij de lokale boekwinkel en ontdekte met terugwerkende kracht wat voor invloed Anna Kravan heeft gehad op Kaufmans vertelling. Veel raadsels blijven onopgelost en veel scènes wachten op een bevredigende interpretatie. Net als bij eerder werk van de scenarist/regisseur kun je niet om een tweede kijkbeurt heen, wat geen straf is als je houdt van zijn sombere visie op het menselijk bestaan.


(1) In de kamer ligt ook een dvd van de film A Beautiful Mind en een stapeltje zelfgebrande dvd’s met titels als Futile Efforts At Success, Forgettable Mishaps en Lasting Memories Of Sorrow.

(2) Andere getoonde boeken zijn onder anderen Goethe’s Theory Of Colours, Mary Ventura and The Ninth Kingdom: A Story van Sylvia Plath, The Humming Effect van Andi Goldman en Jonathan Goldman en dichtbundels van David Foster Wallace en William Wordsworth.

(3) Mabel heeft in A Woman Under The Influence een zenuwinzinking, net als de moeder van Jake in I’m Thinking Of Ending Things.

2 thoughts on “I’m Thinking Of Ending Things (Charlie Kaufman, 2020)

    • Bedankt! Eigenlijk probeer ik me de laatste tijd zoveel mogelijk in te houden wat betreft het verwijzen naar andere films (en al helemaal als het gaat om vergelijkingen met The Shining), maar dit keer kon ik er echt niet omheen.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *