Volgens de begintitels van Britse actiefilm Eyewitness is Van der Graaf Generator verantwoordelijk voor een deel van de filmmuziek. Dat is goed nieuws voor liefhebbers van prog-rock, maar het is de vraag of de band ook daadwerkelijk op de soundtrack is te horen.
Regisseur John Hough (Londen, 1941) houdt van actie. Zijn eerste regieklus was een aflevering van de populaire spionageserie The Avengers. Zijn oeuvre bevat ook horrorfilms en een Disney-productie, maar hij was vooral gespecialiseerd in het maken van actiefilms. Een van zijn spectaculaire bijdragen aan het genre is de achtervolgingsscène met laag vliegende helikopter in de Amerikaanse B-film Dirty Mary Crazy Larry (1974). Ook Houghs speelfilmdebuut Eyewitness moet het van de actie hebben. Dialogen interesseerden hem veel minder en dat is te merken.
Eyewitness speelt zich af op een eiland dat pas op de aftiteling geïdentificeerd wordt als Malta. Tiener Ziggy (Mark Lester uit de musicalfilm Oliver!) speelt graag rondom de vuurtoren van zijn grootvader (Lionel Jeffries). Hij waant zich in zijn eentje de hoofdrolspeler in wilde verhalen over oorlogshandelingen en andere avontuurlijke situaties. De jongen gaat met zijn oudere zus Pippa (Susan George) mee naar de havenstad om getuige te zijn van de officiële verwelkoming van een Afrikaans staatshoofd. Ziggy loopt weg van het toegestroomde publiek en zoekt een beter uitzicht in het dichtstbijzijnde gebouw. Vanuit dat gebouw schiet een scherpschutter op de wagen van het staatshoofd. Ziggy staat oog in oog met de schutter en weet uit zijn dodelijke handen te blijven. De kleine fantast heeft moeite zijn familie te overtuigen dat zijn leven in gevaar is.
John Hough maakt volop gebruik van de exotische mediterrane locatie. In de eerste achtervolging wordt Ziggy achternagezeten door twee mannen op een motorfiets. De jongen rent langs de monumenten en over de eeuwenoude trappen van Valletta en verstopt zich in een buitenlift die later plaats zou maken voor de modernere Barrakka Lift. De camera zoekt opgewonden en gejaagd naar de meest interessante posities voor het vastleggen van de actie met vaak veel voorgrond om overheen of onderdoor te filmen. Groothoeklenzen vervormen de blik wanneer we gebeurtenissen vanuit het perspectief van slachtoffers en daders zien. Gezichten vervormen soms tot groteske proporties. Het zijn cameratechnieken die je eerder verwacht bij de Italiaanse gialli van Dario Argento.
Volgens acteur Mark Lester, in een interview op de recente Blu-ray van het Britse label Network, stak John Hough meer tijd in de actiescènes dan in het vastleggen van dialogen. Het acteerwerk is dientengevolge van mindere kwaliteit dan het stuntwerk. Vooral Lionel Jeffries had beteugeld mogen worden. De veteraan speelt alsof hij de burgemeester is van Sesamstraat; met overdreven dictie en een wel heel erg beweeglijk snor. Jeffries personage is een conservatieve gepensioneerde beroepsmilitair. Hij nuttigt het avondmaal in uniform en is onbeschaamd homofoob. Susan George probeert nog iets te maken van de onvermijdelijke en daardoor voorspelbare amoureuze scènes met toevallige passant Tom Jones (een heel erg blonde Tony Bonner) die meermaals moet uitleggen dat hij geen zanger is.
De filmmuziek is een verhaal apart. Amerikaanse producer Irving Allen vroeg rockjournalist en latere filmregisseur Jonathan Demme om in Londen lokale bands te vinden voor muziek op de soundtrack. Demmes keuze viel op psychedelische band Fairfield Parlour (tot dan toe beter bekend onder de naam Kaleidoscope) en de progressieve rockband Van der Graaf Generator. De namen van beide bands komen in de begintitels voorbij, terwijl de hippie-achtige titelsong van Fairfield Parlour is te horen. Het was de bedoeling dat ze ieder ongeveer evenveel muziek zouden leveren. Because of the style of our music we were asked tot do the violent bits. I couldn’t really imagine us doing a love theme, aldus bandoprichter Peter Hammill in het muziekblad Disc (4 april 1970).
Op de nieuwe Britse Blu-ray kun je de muziek afspelen geïsoleerd van de rest van de soundtrack. Fairfield Parlour vertegenwoordigt de onschuldige kinderwereld. Veel van de wilde achtervolgingen worden ondersteund door de orkestrale muziek van componist David Whitaker. Als de handlanger (John Allison) van de sluipmoordenaar arriveert is het de beurt aan dreigende muziek en mag Van der Graaf Generator tevoorschijn komen met een jankende mellotron, nerveuze percussie, dissonante gitaarakkoorden, getimmer op de allerlaagste pianotoetsen en een mondharp. Maar is dit wel Van der Graaf Generator? Volgens een bron op Wikipedia werd de muziek van band uiteindelijk afgekeurd omdat het te sinister klonk. De huidige spannend bedoelde muzikale begeleiding klinkt als ter plekke bedachte invallen en lijkt niet ontsproten aan de breinen van leden uit een stevige prog-rockband. Wat ook opvalt is het ontbreken van de saxofoon van vast bandlid David Jackson.
De filmmuziek van Van der Graaf Generator is nooit op plaat uitgebracht. Het is daarom onmogelijk te verifiëren of de gebruikte muziek daadwerkelijk door de Britse band is gemaakt. Op het album Pawn Hearts (1971) wordt slechts in enkele songtitels verwezen naar Eyewitness. Muzikale sporen zijn uitgewist. Alleen de officiële trailer lijkt de originele muziek te bevatten. Als je in bovenstaande video heel geconcentreerd luistert vanaf 0:28 tot en met 1:22 kun je diep in de mix progressieve rock ontwaren, met een prominente rol voor de saxofoon.