Steven Soderbergh vond het zeventien jaar na zijn tweede film Kafka (1991) de hoogste tijd voor een nieuwe kafkaiaanse speelfilm. In zijn thriller Unsane doet een jonge vrouw verwoede pogingen te ontsnappen aan de bureaucratie van een geprivatiseerde psychiatrische kliniek waar ze tegen haar wil is opgenomen.
Unsane is in tien dagen opgenomen met een kleine crew. De aftiteling is dan ook binnen een minuut voorbij. Pas achteraf ontdekte ik dat de film vrijwel volledig met mobiele telefoons is opgenomen. Dat verklaart het ongebruikelijke aspect ratio van 1.56:1. De gebruikte mobiele telefoons hebben een groothoekobjectief. Het vervormde beeld wekt vanaf de eerste scènes de indruk dat er iets mis is met de wereld waar hoofdpersonage Sawyer Valentini (Claire Foy) zich in bevindt. De vrouw twijfelt aan haar geestelijke gesteldheid en maakt bij een kliniek een afspraak voor een vrijblijvend gesprek. Als ze daarna haar handtekening iets te snel onder een standaardformulier zet, kan ze niet meer weg en begint haar nachtmerrie pas goed.
Het ontregelende effect van het groothoekobjectief is onder meer afgekeken van Seconds (John Frankenheimer, 1966), de paranoia sciencefictionfilm waarin Rock Hudson zijn lot heeft verbonden aan een schimmige organisatie. Regisseur Terry Gilliam gebruikt het groothoekobjectief zeer regelmatig in zijn films over verwarde mensen, zoals The Fisher King (1991) en Twelve Monkeys (1995) (*). Alle genoemde filmmakers zijn schatplichtig aan Orson Welles die de lens regelmatig op de camera liet monteren, onder meer tijdens het opnemen van de Kafka-verfilming The Trial (1962).
De speciale lens verplaatst de kijker in het hoofd van het hoofdpersonage en zorgt voor twijfel. Ziet de omgeving er in Unsane vreemd uit omdat de wereld is doorgedraaid of is Sawyer zelf niet helemaal in orde? Door haar impulsieve rebelse gedrag werkt ze zich dieper in de nesten. Bijna niemand neemt haar uitlatingen serieus, ook niet wanneer Sawyer beweert dat de stalker (Joshua Leonard) die ze al jaren probeert te ontvluchten, deel uitmaakt van het personeel.
Een mobiele telefoon heeft minder mogelijkheden dan een professionele camera, maar dat hoeft geen belemmering te zijn. Technische beperkingen stimuleren de creativiteit van de regisseur. Het kleine apparaat geeft Soderbergh, die onder het pseudoniem Peter Andrews zelf de camera bediende, en zijn cast veel flexibiliteit en ruimte voor spontaniteit. De telefoon neemt weinig ruimte in beslag en is ideaal voor gebruik in kleine vertrekken. De geringe afstand tussen Soderbergh en Claire Foy vergroot de intensiteit in de werkrelatie tussen regisseur en actrice. De fysieke nabijheid van Sawyer Valentini staat in contrast met haar afstandelijke gedrag. De botsende combinatie van nabij en afstandelijk zorgt ervoor dat we lang onzeker blijven over de correctheid van Sawyers waarnemingsvermogen.
Unsane is een spannende horrorthriller met een vleugje maatschappijkritiek. De absurdistische situatie waar Sawyer in is beland zou je kunnen vergelijken met die van menige, vooral Afro-Amerikaanse gedetineerde in het Amerikaanse gevangenissysteem. Net als de kliniek waar de vrouw zit opgesloten zijn geprivatiseerde Amerikaanse gevangenissen vanwege de financiën gebaat bij zoveel mogelijk ‘klanten’. Als je wilt weten hoe het absurdisme van de privatisering er in werkelijkheid uitziet, raad ik je aan na Unsane de documentaire 13th (2016) te bekijken.
7/10
(*) Net als in Gilliams Brazil (1985) vormt in Unsane een administratieve handeling de basis voor aanhoudende problemen.