Duitse regisseur Christian Petzolds plaatst in Transit een verhaal dat zich afspeelt in de Tweede Wereldoorlog naar het decor van onze huidige tijd. Vermoedelijk had ik de film anders beleefd als ik tijdens het kijken op eigen kracht tot die ontdekking was gekomen en er niet al over had gelezen in aankondigingen en recensiekoppen. Voorkennis heeft de grote verrassing van Transit weggegeven. Blijft er toch voldoende over waardoor de film de moeite van het kijken waard is?

De anachronistische vertelwijze die in Transit wordt toegepast is een manier om te laten zien hoe onveranderlijk de geschiedenis is. Geschiedenis is gedoemd zichzelf te herhalen. De mensheid maakt telkens weer dezelfde fouten. Zelfs van de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog lijken we niets geleerd te hebben. Vluchtende Georg (Franz Rogowski) probeert uit handen van de Duitsers te blijven, maar hij had net zo goed een vluchtende Syriër geweest kunnen, gestrand in een Europa waar mensen en overheden zich vijandig opstellen tegenover vluchtelingen.

De reis van Georg start in Parijs en eindigt via een goederentrein in Marseille. De man hoopt vanuit de Franse havenstad met de boot verder te kunnen reizen naar de Verenigde Staten. Hij heeft in zijn bagage het manuscript van de roman van een overleden schrijver. De vrouw van de schrijver wacht al enige tijd in Marseille op de komst van haar man zodat ze gezamenlijk de grote oversteek kunnen maken. Georg neemt de identiteit van de schrijver over om zo zijn vluchtkansen te verhogen.

Transit (Franz Rogowski)

De vermenging van de Tweede Wereldoorlog en de tegenwoordige tijd werkt het best wanneer personages zich bewegen in ruimtes met veel diepte, zoals straten die uitlopen op drukke winkelgebieden. Terwijl op de voorgrond mensen tijdens oorlogstijd proberen te overleven lopen op de achtergrond in de verte hedendaagse passanten te winkelen alsof er niets ergs in de wereld aan de hand is. Op dat soort momenten wordt de onverschilligheid van een volk ten opzichte van hulpbehoevenden op bijna terloopse wijze pijnlijk duidelijk.

Drie aspecten van Transit stonden mij heel erg tegen. Ik had de meeste moeite met de voice-over, wat sowieso niet mijn favoriete verteltechniek is. Het duurt even voordat de alwetende stem zich nadrukkelijk met de vertelling bemoeit. De stem van de anonieme verteller spreekt pas als Georg tijdens de illegale treinrit het manuscript openslaat. Het is alsof het verdere verhaal uit een boek wordt voorgelezen. Die keuze zal zijn ingegeven door de literaire bron van Transit: de gelijknamige roman van Anna Seghers.

Voice-overs heb je in verschillende vormen. De ergste is die waarin de verteller volledig overbodig handelingen beschrijft die ook te zien zijn. Transit gaat een stap verder. De anonieme voice-over vertelt in deze film zelfs wat personages zeggen tijdens hun dialogen en overstemt meerdere keren de gesprekken. De techniek vergroot de afstand tussen toeschouwer en hoofdpersonages.

Tranist (Paula Beer)

De acteurs gedragen zich als pionnen die al zijn opgeofferd en doelloos langs de kant van het schaakbord staan. Franz Rogowski speelt Georg met overdreven gelatenheid. Hij is vanwege zijn onbewogen spel niet in staat een hele film te dragen, in ieder geval niet onder regie van Christian Petzold. Paula Beer heeft in de rol van Marie, de vrouw van de overleden schrijver, weinig meer te doen dan heen en weer te lopen over de straten van Marseille. Meer dan eens denkt ze in Georg haar schrijvende echtgenoot te herkennen, waarna ze teleurgesteld uit beeld verdwijnt.

Behalve de voice-over en het weinig aansprekende acteerwerk viel ik ook over de toevalligheden in het script. Georg probeert na inkomst in Marseille eerst de vrouw te vinden van de man met wie hij in de goederentrein heeft gezeten. De medepassagier heeft de reis niet overleefd. Voordat Georg de vrouw spreekt, speelt hij op het terrein van haar flat een partijtje voetbal met een jongen die daar rondzwerft. Laat dat nou uitgerekend het zoontje zijn van de vrouw die hij zoekt. Als de jongen later in het verhaal ziek wordt, klopt Georg aan bij een dokter. Heel toevallig blijkt die een hotelkamer te delen met Marie. Misschien gebeurt dat in het boek van Seghers ook, maar in de film komt deze toevalligheid over als gemakzucht van de scriptschrijver.

De gestrande vluchtelingen komen in Marseille niet veel verder dan bureaus van bureaucraten en hetzelfde café-restaurant waar elke dag dezelfde pizza’s worden geserveerd. De mensen verliezen hoop op een volgende, beslissende stap richting een veiliger bestaan. Hun bedreigde leven is tot stilstand gekomen en met hen de film. De vonken tussen Georg en Marie willen niet genoeg overslaan om er desnoods alsnog een tragisch romantisch liefdesrelaas van te maken.

4/10