Laibach geeft sinds de oprichting in 1980 nauwelijks uitleg over de motieven achter hun muziek en artwork. De band uit industriestad Trbovlje schept zo bewust verwarring en dwingt het publiek zelf actief op zoek te gaan naar mogelijke beweegredenen. Dat zoiets 35 jaar later nog steeds heel veel moeite kost bewees de publiciteit rondom het optreden van de Sloveense band in Pyongyang.
Laibach haalde deze maand alle grote nieuwszenders en was zowaar een uitgebreid item in het NOS-journaal omdat het naar verluidt voor het eerst was dat een westerse rockgroep een concert gaf in Noord-Korea. Dat was natuurlijk niet zo, want meerdere bands gingen de Slovenen voor, onder meer het bandje van de broer van president Bill Clinton in 1999. Sommige commentatoren hadden geen zin of geen tijd om zich in de geschiedenis van Laibach te verdiepen. Ze keken niet verder dan de totalitaire symboliek op platenhoezen en hadden hun meningen snel klaar. De muziek werd gemakzuchtig weggezet als nazistische metal, terwijl de leden van Laibach geen nazi’s zijn en geen metal spelen.
De groep uit Trbovlje in de Sloveense regio Zasavska is een van de oprichters van Neue Slovenische Kunst (NSK). Deze avant-gardistische kunststroming komt voort uit de positie waar Slovenië zich decennia lang in bevond, toen het land nog deel uitmaakte van Joegoslavië. De strijd tegen het fascisme tijdens de Tweede Wereldoorlog had een nieuwe dictatuur opgeleverd, ditmaal van communistische signatuur, en sociaal realistische kunst die opvallend veel overeenkomsten vertoonde met het propagandamateriaal van de verdreven nazi’s. Het ironisch gebruik door NSK van beelden en symbolen uit zowel het Duitsland van Hitler als de Sovjet-Unie onder Stalin werd niet gewaardeerd door het Joegoslavische regime. De groep zaaide verwarring door een zwart kruis te gebruiken dat heel erg deed denken aan de zwarte kruisen op militaire voertuigen uit het Derde Rijk terwijl het een verwijzing was naar een motief uit het werk van de Russische avant-garde kunstenaar Kazimir Malevich. De autoriteiten verboden het allereerste optreden van de band en in 1983 greep de politie in tijdens de Zagreb Biennale omdat Laibach het Joegoslavische staatshoofd Tito op een in hun ogen onwelvoeglijke wijze uitbeeldde. Het leverde de band de status van dissident op.
Laibach ging met de Britse groep Last Few Days op tournee door West-Europa en groeide daar uit tot een gewaardeerde Oost-Europese exponent van de industriële muziek. Hun theatrale performance, zoals die in het N.L. Centrum aan de Rozengracht in Amsterdam op 1 december 1983, was geïnspireerd door futurisme, bruïtisme en fluxus en bestond uit briesende declamaties, stemsamples van onder meer dictator Tito, orkestrale samples uit het oeuvre van Wagner en luide machine- en marcheerritmes. Na enkele compromisloze uitgaven op cassettes en platen werd in 1987 het relatief toegankelijk klinkende derde studioalbum Opus Dei uitgebracht door de Britse platenmaatschappij Mute Records dat naast het uitgeven van experimentele muziek in die tijd successen had met platen van Depeche Mode, Yazoo, Nick Cave en Erasure. De illustratie op de binnenhoes en het label van Opus Dei bestaat uit vier aan elkaar vastgebonden bijlen die tezamen een swastika vormen. Voor sommige verontwaardigde critici was dat het definitieve bewijs dat Laibach een hele foute band was. Ze realiseerden zich niet dat de afbeelding gemaakt is door de geëngageerde Duitse kunstenaar John Heartfield (echte naam: Helmut Herzfeld) die bekend is geworden dankzij kunstwerken en collages waarmee hij zich juist fel tegen het fascisme keerde.
Een van de methodes die Laibach in de muziek en in het artwork gebruikt is recontextualisatie. Bestaande kunstvormen en muziek worden in een andere omgeving geplaatst zodat ze een nieuwe betekenis krijgen. Een lullig liedje als Live Is Life van de Oostenrijkse band Opus werd in een nieuw pompeus orkestraal arrangement opeens een potentieel Europees volkslied en met een letterlijke Duitse vertaling van Queens hitsingle One Vision werden onder de titel Geburt einer Nation de fascistoïde trekjes van stadionrockers blootgelegd. De heren van Laibach brachten de humor met zulke uitgestreken gezichten dat je even twijfelde of lachen wel de gewenste reactie was. Lachen mag, blijkt ook uit de titel Ceci N’est Pas Malevich! van Laibachs overzichtstentoonstelling in Zagreb in 2011 waarmee de muzikanten zowel naar het figuratieve surrealisme van René Magritte als het abstracte suprematisme van Malevich verwijzen.
Clips van Laibach waren regelmatig te zien bij onder meer MTV, maar hits werden er niet mee gescoord. Een band die een decennium later op succesvolle wijze een commerciële draai aan het geluid van Laibach heeft gegeven is Rammstein. Deze Duitse band verwerkte zelfs het door Malevich geïnspireerde kruis van Laibach in hun eigen logo. Na Opus Dei volgden meerdere platen waarop bestaande popmuziek drastisch werd bewerkt, van The Rolling Stones en The Beatles (het volledige album Let It Be maar dan zonder het titelnummer) tot Bolland & Bolland (In The Army Now, beroemd geworden in de versie van Status Quo). Ik ben zelf afgehaakt bij het album Jesus Christ Superstars uit 1996. Laibach begon een beetje een parodie op zichzelf te worden.
Tijdens het optreden deze maand in Pyongyang werd The Sound Of Music onder handen genomen. Wij associëren de filmmusical tegenwoordig met meezingavonden waarbij het publiek tijdens de film massaal vrolijk inhaakt en een feestje bouwt met alle evergreens die de musical heeft voortgebracht. Laibach voert The Sound Of Music uit vanwege de politieke connotatie. Het verhaal gaat over een familie die op de vlucht slaat voor het oprukkende nazisme. Door de musical te citeren geeft de band kritiek op het totalitair geregeerde land waar ze optreden zonder dat de Koreaanse autoriteiten het doorhebben. Climb Every Mountain is een ideaal verzetsnummer en een aanmoediging om de droom naar een vrijer leven te verwezenlijken. We’d wanted to perform a version of How Can We Solve The Problem Like Korea [sic], vertelde bandlid Ivo Saliger aan het blad Rolling Stone, but we were not sure if they’d understand that they have a problem to be solved at all.
Het is de vraag of Laibach met de Liberation Day Tour de onderdrukte Noord-Koreanen een dienst heeft bewezen. In het bovengenoemde interview bagatelliseert Saliger op iets te naïeve manier de hongersnood waar buiten de grote steden een groot deel van de bevolking onder lijdt. Als de band met het optreden het land een beetje uit het isolement kan halen is dat natuurlijk mooi meegenomen. Het onbewogen toekijkende geselecteerde publiek wekte geen moment de indruk plezier aan het optreden te beleven. De onderliggende boodschap zal door toedoen van de taalbarrière niet zijn overgekomen. Wat Laibach met hun optreden wel duidelijk heeft gemaakt is de vaak eenzijdige, slecht geïnformeerde wijze waarop sommige westerse media met nieuws omgaan. Media geven vaak een mening over iets waar ze alleen maar de buitenkant van zien en omdat die buitenkant hen niet bevalt, is die mening per definitie negatief. In plaats van zich uitgebreid te verdiepen in de materie wordt te vaak gekozen voor de weg van de minste weerstand. Het is frappant dat uitgerekend Amerikaanse komische televisiepresentatoren de humor en de ironie van Laibach totaal niet hebben begrepen.
Goed en genuanceerd artikel. Je hebt gelijk dat Jesus Christ Superstar geen hoogvlieger was, maat latere platen als WAT en het meest recente Spectre zijn dat wel. Hier heb je mijn artikels over de groep (er zijn er sinds de laatste update nog wat verschenen in Dark Entries, en dan met name over de optredens in Noord-Korea): http://xheviour.blogspot.be/search/label/Laibach
Bedankt voor de link. Ik ga WAT en Spectre binnenkort zeker een tweede kans geven.
Goed verhaal, Gert. Was je erbij, in het NL Centrum?
Laibach heb ik pas veel later live gezien. Ik heb wel opnamen gehoord van het Amsterdamse optreden zoals die op de compilatie Q.E.D. uit 1988.
goed artikel.
in 1986 stond laibach in Horst ZOPO op het podium. Twee jaren geleden nog tijdens Incubate Tilburg.
Ik probeer mensen uit te leggen wat Laibach echt bedoelt. Dat valt niet altijd mee. We worden toch nog steeds eenzijdig voorgelicht door de media. Blijf kritisch.