Horen, zien, ruiken, proeven en voelen: de vijf zintuigen in films

Facebooktwitterpinterestlinkedin

blogathon

Deze week startte filmblogger De Filmkijker een blogathon over de relatie tussen de vijf zintuigen en film. Hij moedigde andere filmbloggers aan hun eerste associaties op papier te zetten en die op hun eigen site te publiceren. Het valt me op dat ik vooral aan films moest denken waarin hoofdpersonages door hun zintuigen worden bedrogen.

Horen

The Conversation

The Conversation

Afluisterexpert Harry Caul (Gene Hackman) neemt in de paranoiathriller The Conversation (Francis Ford Coppola, 1974) voor zijn opdrachtgever met meerdere richtmicrofoons op een plein in het geheim een gesprek op tussen een man en een vrouw. Terug in de geluidsstudio op zijn kantoor haalt Caul de opnamen door een geluidsfilter en monteert hij de verstaanbare flarden aan elkaar. Hij schrikt wanneer hij uit het gesprek denkt op te maken dat de twee mensen in gevaar zijn. Trekt hij de juiste conclusie of hebben zijn getrainde oren hem op een dwaalspoor gebracht? Caul is zo obsessief bezig met het ontdekken van de waarheid dat hij de greep op de werkelijkheid dreigt te verliezen. Hij krijgt steeds meer het gevoel zelf ook te worden afgeluisterd.

Blow Out

Blow Out

The Conversation was onder meer inspiratie voor Blow Out. In deze film van Brian De Palma uit 1981 neemt geluidsman Jack Terry (John Travolta) ’s nachts in zijn eentje buitengeluiden op voor een goedkope horrorfilm. Hij registreert per toeval het ongeluk van een auto die na een klapband in het water belandt. Het blijkt de auto van een presidentskandidaat te zijn. De kandidaat verdrinkt en Jack kan alleen call girl Sally (Nancy Allen) redden die bij de politicus in de auto zat. Hij beluistert de opname thuis terug en ontdekt dat aan de klapband een geweerschot vooraf is gegaan. Zijn tape is het bewijs van een politieke aanslag. De camera en de montage geven weer wat Jack hoort en hoe hij de geluiden interpreteert. De regisseur laat de toeschouwer met de ogen meeluisteren.


Zien

Blowup

Blowup

Blow Out is ook geïnspireerd door Blowup (Michelangelo Antonioni, 1966). In die film maakt Thomas (David Hemmings) foto’s in een Londens park. Bij het ontwikkelen van de foto’s ziet hij een vreemd figuur in de struiken liggen. Hij vermoedt dat het een lijk betreft. De fotograaf probeert in de rest van de film te achterhalen of zijn ogen hem voor de gek hebben houden.

Rear Window

Rear Window

We kijken bij films altijd door het oog van een lens. In sommige films speelt de lens een hoofdrol. Jeff (James Stewart) zit in Alfred Hitchcocks Rear Window (1954) thuis in een rolstoel en bespiedt via de telelens van zijn fototoestel de vele buren aan de overkant van zijn achtertuin. Hij ziet meer dan hij had verwacht en weet zeker dat een van de buren zijn vrouw heeft vermoord. Jeff kan niet zelf op onderzoek uit omdat zijn been in het gips zit. Met behulp van de camera en zijn goede vriendin Lisa Carol (Grace Kelly), en met gevaar voor eigen leven, probeert hij bewijzen te verzamelen om de buurman aan te kunnen geven.

Peeping Tom

Peeping Tom

De filmcamera wordt in Peeping Tom (1960) door de schuchtere Mark Lewis (Karlheinz Böhm) als wapen gebruikt. ’s Nachts trekt de fotograaf eropuit om op de straten in Londen prostitués te lokken en ze te filmen terwijl hij ze doodt. Pas heel laat ontdekken we waarom de vrouwen met zo veel angst recht in de camera kijken vlak voordat Lewis toeslaat. Wat is het laatste dat zij zien? De horrorfilm werd door critici indertijd zeer negatief ontvangen. De tot dan toe zeer gewaardeerde Britse regisseur Michael Powell kwam die klap nooit meer te boven. Pas vele jaren later werd Peeping Tom gezien als een klassieker.


Ruiken

polyester

De dvd-uitgave van John Waters Polyester uit 1981 gaat vergezeld van een Odorama Card zoals die indertijd ook tijdens bioscoopvoorstellingen werd uitgereikt. De kaart bestaat uit vakjes die je open moet krassen op het moment dat in de film een speciaal teken in beeld verschijnt. Ik heb het nog steeds niet aangedurfd de kaart te gebruiken, want naast de geur van een roos en een luchtverfrisser gaan onder de vakjes ook de stank van scheten, benzinelucht, wietlucht, gas uit een oven en meurende vuile schoenen verborgen.

Vaak ben ik bij films blij dat de vieze luchtjes ons bespaard blijven, zoals de lijkenlucht in de kamers waar Somerset en Mills (Morgan Freeman en Brad Pitt) in Se7en (David Fincher, 1995) de slachtoffers vinden van de mysterieuze moordenaar John Doe of de strontlucht die walmt in de Joegoslavische schandaalfilm Sweet Movie (Dusan Makavejev, 1974) waarin actionistische theaterperformers rondom kunstenaar Otto Muehl zich gedragen als zuigelingen en spelen met hun eigen uitwerpselen. Ik ben geneigd automatisch mijn neus dicht te knijpen bij de diepe duik die personages in het toilet nemen in Trainspotting, Slumdog Millionaire en Headhunters.


Proeven

Bij proeven denk ik automatisch aan eetfilms. Over de rol van eten in speelfilms verscheen in 2010 het boek Verraad, Verleiding En Verzoening van Louise O. Fresco en Helen Westerik. De auteurs nemen een kijkje in de keukens van onder meer de films Mildred Pierce, The Man Who Shot Liberty Valance, Le Charme Discret De La Bourgeoisie, Goodfellas en Marie Antoinette. Voedsel in films maakt de kijker hongerig, zelfs bij de eenvoudigste gerechten zoals de omelet die Stanley Tucci in real-time met zorg bereidt aan het eind van Big Night (Campbell Scott & Stanley Tucci, 1996). Je zou net als zijn broer willen aanschuiven en mee-eten. Samen eten verbroedert. Let op het subtiele klopje op de rug dat Tucci zijn broer geeft aan het eind van bovenstaand fragment.


Voelen

Solaris

Solaris

In menige film zijn personages op zoek naar de aanraking van personen die er niet meer zijn. Molly (Demi Moore) heeft in Ghost (Jerry Zucker, 1990) het lichaam van medium Oda Mae Brown (Whoopi Goldberg) nodig om de handen en de omhelzing van haar vermoorde geliefde Sam (Patrick Swayz) weer te kunnen voelen. Psycholoog Kris Kelvin (Donatas Banionis) wordt met de terugkeer van zijn overleden vrouw Khari (Natalya Bondarchuk) geconfronteerd tijdens zijn onderzoek in het ruimtestation bij de planeet Solaris in de gelijknamige sciencefictionfilm van Andrej Tarkovski uit 1972. Hij moet uitzoeken waarom de mensen in het ruimtestation volledig doordraaien en merkt dat de straling van de planeet wensen, dromen en verlangens van mensen tastbaar maakt. Omdat Khari altijd in Kelvins gedachten is, staat ze opeens weer naast zijn bed. Haar verschijning klampt zich wanhopig aan de man vast. In de slotscène klampt de psychiater zich op zijn beurt vast aan de herinnering aan een vertrouwde, veilige thuishaven.


Meer details over de Vijf Zintuigen Blogathon van De Filmkijker vind je hier.

3 thoughts on “Horen, zien, ruiken, proeven en voelen: de vijf zintuigen in films

  1. Fantastische keuzes, leuk om ook wat oudere films te zien. The Conversation en Blowout zijn beide erg goede films. Blowup heb ik nog niet gezien, maar ben er erg benieuwd naar. Interessante keuze voor reuk, ik kan me herinneren dat m’n dochters een paar jaar geleden naar een Spy Kids film gingen en ze daar ook zo’n geurkaart kregen. Bij Goodfellas is me vooral die scene bijgebleven dat ze in de gevangenis koken, de voiceover daarbij voegt zo veel toe aan dat gevoel dat je het voedsel wilt proeven. Dat de knoflook zo dun gesneden werd dat het wegsmolt…heerlijk 🙂

    Alhoewel Solaris door velen als klassieker wordt gezien (begrijp ik), deed de film me niet erg veel.

  2. Solaris is jeugdsentiment. De Amerikaanse versie met George Clooney is trouwens ook niet verkeerd.

    Leuk om te lezen dat de geurkaart ook in recente films als gimmick wordt gebruikt. Een gimmick die onder het kopje voelen had gepast is de vibrerende stoel tijdens sommige voorstellingen van de goedkope horrorfilm The Tingler uit 1959. Producer en regisseur William Castle was berucht vanwege stunts tijdens voorstellingen van zijn films. Bij House On Haunted Hill (1959) liet hij tijdens de climax een skelet met lichtgevende ogen over het publiek zweven. De bioscoop als spookhuis.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *