Op het randje van de wereld, vlak voordat je ervan afdondert, leven vreemde wezens, zowel onder als boven het ijs. Wereldreiziger Werner Herzog zoekt ze op in Encounters At The End Of The World. Hij gebruikte al eerder een bloemlezing uit de de door muzikant en onderzoeker Henry Kaiser geschoten onderwaterbeelden in de fantasievolle sciencefictiondocumentaire The Wild Blue Yonder (2006). Hij zag het ongemonteerde materiaal op de laptop van Kaiser tijdens de muziekopnamen bij Grizzly Man (2005) en was meteen verkocht. De directe link tussen The Wild Blue Yonder en Encounters… doet vermoeden dat het hier gaat om deel 2 en 3 in een trilogie die in 1971 startte met Fata Morgana. In het audiocommentaar bij The Wild Blue Yonder zinspeelt Herzog op het derde deel als hij spreekt over een film waarin hij Antarctica bezoekt, vermengd met beelden van een Nederlandse kunstenaar aan de Noordzeekust. Het ontbreken van de Hollandse ku(n)st doet me twijfelen of Encounters… het afsluitende deel is van de trilogie.
De overeenkomst tussen de drie films is de manier waarop Herzog de camera op de planeet richt: alsof we er naar kijken met de ogen van een ruimtewezen. In The Wild Blue Yonder gaat hij zover om, met behulp van Henry Kaisers onderwaterfilms en nooit eerder vertoonde beelden uit het archief van NASA, het verhaal over een explorerende ruimtemissie te laten vertellen door een alien (Brad Dourif in dagelijkse outfit). De boodschap is ook in Herzogs recente Antarcticafilm onomwonden: het einde van de wereld in de filmtitel moet vooral gezien worden als het einde van de mens op aarde.
Herzog en zijn cameraman Peter Zeitlinger arriveren in de onooglijke enclave McMurdo in de tijd van het jaar dat de zon nooit ondergaat. Zeilingers gouden uur is rond middernacht, wanneer de zon tegen de horizon schuurt. De uit twee mensen bestaande filmploeg wil weten wat voor soort mensen het in hun hoofd halen om het comfort van de Westerse wereld te verruilen voor een geïsoleerd leven in de vrieskou. Het zijn globetrotters die in het wit van de sneeuw alle ruimte hebben hun dromen een plek te geven, ondertussen hun dagen vullend met fysieke arbeid of onderzoekswerk. Een Amerikaanse bankier is nu buschauffeur, een Bulgaarse filosoof bestuurt een vrachtvoertuig, een taalkundige verzorgt kasplantjes en een Indiaan met koninklijk Incabloed is loodgieter. Het zijn mensen vol verhalen. Enkel de mensenschuwe pinguïnonderzoeker is wat lastig aan het praten te krijgen.
Dieren zijn in de documentaire minstens zo vreemd als mensen. Werner Herzog belooft aan het begin van de film geen aandoenlijke zuidpoolbeestjes te zullen vastleggen, maar ontkomt niet aan de bijzondere eigenschappen van de fauna op Antarctica. Hij laat het onaardse gezang horen van de zeeleeuwen terwijl ze elkaar onder het ijs toeroepen. Hun communicatie klinkt als een sciencefictionsoundtrack gemaakt door de BBC Radiophonic Workshop. Encounters At The End Of The World is geen March Of The Penguins, maar bevat wel een death march of a penguin. Sommige van de guitige diertjes hebben namelijk de neiging gedesoriënteerd te raken en in plaats van de kolonie of het voedselrijke water te kiezen voor een enkeltje naar het mijlenver gelegen gebergte, een weg die zonder twijfel leidt tot de hongerdood.
Ondanks alle mooie plaatjes blijft de boodschap onverminderd somber. De wonderlijke wezens die onder het ijs zwemmen ogen prachtig, maar ondertussen is het ijswater bevolkt door minuscule monstertjes die een waar schrikbewind onder het ijs voeren. De natuur is wreed, wrijft Herzog ons in. Geen wonder dat de overige dieren zich de afgelopen miljoenen jaren door de evolutie hebben ontwikkeld tot landwezens en het onbekende nieuwe land verkiezen boven de hel van de poolzee. De andere boodschap van de film is dat de laatste dagen van de mensheid zijn geteld. Vluchten kan niet meer. Volgens de geïnterviewde taalkundige is taal een van de eerste slachtoffers: binnen vijftig jaar is negentig procent van de gesproken talen op aarde uitgestorven.
Ergens diep in het ijs van Antarctica worden souvenirs bewaard als bewijs van het leven dat ooit op onze planeet heeft gewandeld, gekropen, gevlogen en gezwommen. Als ik de sombere voorspelling op het audiocommentaar bij The Wild Blue Yonder mag geloven is de kans zeer miniem dat deze souvenirdiepvrieskast ooit door buitenaardse reizigers zal worden geopend. De afstanden in het universum zijn onoverbrugbaar voor sterfelijke wezens en het is zeer waarschijnlijk dat de aarde de enige planeet in het universum is waarop leven mogelijk is (geweest). Kortom: er bestaat geen buitenaardse intelligentie dat ons zou kunnen bezoeken, voor, tijdens of na de aanwezigheid van de mens.
Encounters At The End Of The World is overigens opgedragen aan de Amerikaanse filmcriticus Roger Ebert, gedeeltelijk als grap omdat Ebert nu geen recensie over de film meer kan/mag schrijven, maar toch voornamelijk omdat Herzog hem beschouwt als a good soldier of cinema en hij de criticus, die sinds een paar jaar vanwege ziekte niet meer kan praten, een hart onder de riem wil steken. Als reactie heeft Ebert een persoonlijke brief aan Herzog op zijn eigen website gezet.