Filmprogramma’s op de Nederlandse televisie zijn een zeldzaamheid en hebben hebben een korte levensduur. Het uitstekende Shot On Location (2013) met Vlaamse filmliefhebber Tom Barman (dEUS) kreeg helaas geen vervolg bij de VPRO. In plaats daarvan verscheen bij dezelfde omroep vijf jaar later het eerste seizoen van De Kijk Van Koolhoven, de persoonlijke filmblik van Martin Koolhoven. De bevlogenheid van de regisseur leverde dit jaar zowaar een tweede seizoen op. Na de laatste uitzending van afgelopen weekend is het tijd voor het plaatsen van enkele kanttekeningen.

Je kunt Martin Koolhoven geen gebrek aan enthousiasme verwijten. De regisseur verandert in de serie De Kijk Van Koolhoven in een opgewonden tiener wanneer favoriete films uit zijn jeugd ter sprake komen. De filmliefde leidt soms tot aandoenlijke televisie. In de aflevering over Aliens heeft Koolhoven tijdens fragmenten uit E.T. (1982) moeite om zijn tranen te bedwingen en waarschijnlijk vele kijkers met hem.

De Kijk Van Koolhoven is op z’n sterkst wanneer de regisseur zijn praatstoel gebruikt voor het analyseren van een filmscène. Aan het slot van de laatste aflevering van het tweede seizoen neemt hij bijvoorbeeld Terminator (1984) onder de loep. Koolhoven legt uit wat filmtechnisch perspectief is aan de hand van de drie wisselende perspectieven in de nachtclubscène. We krijgen het fragment eerst zonder onderbreking te zien en daarna opnieuw met commentaarstem. Koolhoven wijst ook op de effecten in de muziek en het gebruik van slow motion, maar laat (vanwege tijdgebrek?) het lichtgebruik ongenoemd, terwijl de rode gloed op het gezicht van actrice Linda Hamilton het begin inluidt van haar subjectieve perspectief.

Steven Spielberg en James Cameron keren vaker terug in de serie, net als Koolhovens geliefde filmmakers John Carpenter (o.a. een uitgebreide scène uit The Thing) en Brian De Palma (Scarface, The Untouchables). De meeste getoonde fragmenten behoren tot het collectieve geheugen. Het programma heeft wat dat betreft weinig nieuws te bieden, zeker als het om Amerikaanse films gaat. De sterfscène in E.T., het Copacabana Steadicam Shot in Goodfellas en de trapcène in The Untouchables zullen velen meer dan eens gezien hebben. De nieuwe generatie cinefielen moet telkens oppassen om niet alle belangrijke plotwendingen te horen van films die nog op de kijklijst staan. Zij worden te vaak met meer spoilers geconfronteerd dan het aantal kogels dat wordt afgevuurd in de slotscène van Bonnie and Clyde (1967). De filmkeuze wordt pas echt interessant als minder gangbare genres aan bod komen, zoals Italiaanse misdaadfilms, of een onbekende genrefilm genoemd wordt, zoals de korte televisiefilm 12:01 PM (1990) die inspiratiebron was voor Groundhog Day (1993).

Het programma mist samenhang en een helder filmhistorisch perspectief. In de eerste aflevering van het nieuwe seizoen wordt in de opening gesuggereerd dat remakes en sequels voortkomen uit het succes van blockbusters in de jaren zeventig, terwijl pas gaandeweg wordt verteld dat beide fenomenen van alle tijden zijn. Koolhoven beweert in deel 1 van het tweeluik American Gangsters dat de acteerstijl van James Cagney voortkomt uit de traditie van de zwijgende film. Cagney heeft echter nooit in een zwijgende film gespeeld en leerde de in onze ogen ouderwetse stijl op de planken van het theater. Hij begon zijn filmcarrière in de beginperiode van de geluidsfilm, toen er behoefte was aan acteurs met een authentiek stemgeluid. Het zware Lower East Side-accent van Cagney paste goed bij de gangsters die hij speelde. Opvallend genoeg wordt in deel 2 van American Gangsters met geen woord gerept over de nog grotere acteerstijl van Al Pacino in Scarface (1983).

De bewering van Koolhoven dat Robert De Niro in The Godfather II (1974) goede ideeën aan de film toevoegt met zijn method acting wordt niet met een voorbeeld aangetoond. In plaats daarvan zien we De Niro op een dak lopen in New York (niet in Italië, zoals Koolhoven beweert) ter voorbereiding op een liquidatie. ‘Het is wel geweldig wat hij daar doet,’ zegt Koolhoven in voice-over zonder uit te leggen wat het acteren in het gekozen fragment dan zo geweldig maakt. Duiding zou scherper kunnen, maar dat past waarschijnlijk niet goed bij de spontaan overkomende manier van presenteren.

Koolhoven gebruikt regelmatig Engelse termen en anglicismen. Ik vind het prima als hij een pistool een gun noemt en plot device onvertaald laat, maar ik trek een grens bij het woord karakter wanneer daarmee personage wordt bedoeld. Een karakter is een combinatie van vaste innerlijke eigenschappen of karaktertrekken van een persoon. Een personage is geen karakter, maar heeft een karakter. Wat zou Koolhoven zeggen wanneer hij het heeft over het karakter van een personage? Het karakter van een karakter? In een van de afleveringen in de tweede serie wordt de verwarring extra groot wanneer in een terzijde een fragment getoond wordt uit de Nederlandse film Karakter (1997). Telkens als Martin Koolhoven het woord karakter in de mond neemt, gaat ergens in de wereld een onvervangbare nitraatfilm spontaan tot zelfontbranding over.

Alle afleveringen van De Kijk van Koolhoven zijn hier terug te zien.