Cold War volgt de roerige liefdesrelatie tussen een muzikant en zijn muze. Het Poolse drama volgt tevens de ontwikkeling en de verschillende gedaantes van een volksliedje. Het verhaal wordt niet alleen in prachtig gefotografeerde zwart-witbeelden verteld, maar ook aan de hand van muziek.

Arrangeur, muzikant en orkestleider Wiktor (Tomasz Kot) en zangeres Zula (Joanna Kulig) ontmoeten elkaar in Cold War voor het eerst in 1949 wanneer zij auditie doet voor zijn muziekgezelschap Mazurek. Wiktor was vanwege Zula’s verschijning en de verhalen rondom haar verleden al gefascineerd en is na het horen van haar zangstem volledig betoverd. De twee hebben in de loop van de film en verspreid over vijftien jaar een gecompliceerde relatie met elkaar. De Koude Oorlog en Wiktors verlangen om naar het vrije Westen te vluchten zorgen ervoor dat de twee geliefden elkaar soms jarenlang niet zien.

Verspreid over Cold War wordt meerdere keren Dwa Serduszka uitgevoerd. Het volksliedje is voor het eerst vroeg in de film te horen tijdens een reis van Wiktor en twee collega’s door landelijk Polen. Ze zijn op zoek naar traditioneel repertoire en registreren onderweg liedjes tijdens feesten, op straten en in huizen van armoedige Poolse boeren. Een tienermeisje zingt heel braaf voor de microfoon een onaangetaste, rauwe versie van Dwa Serduszka. Wiktor schrijft later een uitgebreid arrangement waarbij hij zijn liefde voor Zula in elke noot legt en waarmee hij haar hart voor zich probeert te winnen.

Muziek wordt in de film vaker ingezet als middel om iets mee te bereiken. Folkgroep Mazurek wordt door de Poolse overheid gedwongen ook pro-Russische liedjes aan het repertoire toe te voegen. Wiktor heeft geen zin om deel te worden van de communistische propagandamachine. Hij vraagt Zula of ze met hem naar het Westen wil vluchten na hun optreden in Berlijn. Tegelijk met het vertrek van Wiktor naar Parijs verdwijnt ook de ziel uit Dwa Serduszka. Het lied wordt in handen van Wiktors rivaal Kaczmarek (Borys Szyc) een pure propaganda-uiting. Bij de eerstvolgende uitvoering in de film heeft het arrangement de glans verloren die het in de eerdere orkestratie had.

In de vierde versie komen Oost en West in perfect symbiose bij elkaar in een jazz-arrangement waarmee Zula en Wiktor succes hebben in Parijse jazzclubs. De Koude Oorlog lijkt ver weg en de kou is even uit de lucht in de relatie tussen de twee.

Cold War (Joanna Kulig)

Het maakt niet uit aan welke kant van het IJzeren Gordijn een mens zich bevindt – compromissen liggen altijd op de loer. Dwa Serduszka valt in Parijs in handen van de commercie (lees: het kapitalisme). De platenmaatschappij wil Dwa Serduszka alleen in vertaalde versie uitbrengen. Een pretentieuze Franse vertaling door Wiktors Parijse ex-minnares Juliette (Jeanne Balibar) verminkt het liedje, onder meer door het zo karakteristieke oy oy oy weg te laten. Het Westen heeft zich Dwa Serduszka toegeëigend en op eigen manier het hart eruit gesloopt.

Voor een film met zoveel muziek is het opvallend hoe kort de speelduur van Cold War is. Films met muziek duren meestal minstens twee uur. Cold War blijft onder de anderhalf uur, wat ook bijzonder is voor een verhaal dat meerdere jaren beslaat. Regisseur Pawel Pawlikowski maakt grote stappen in de tijd. De elliptische vertelwijze dwingt de kijker om zelf de ontbrekende gebeurtenissen in te vullen. Het doet de kijker tegelijk realiseren hoe kostbaar tijd is en hoe het uit onze vingers glipt.

Net als Pawlikowski’s vorige succesfilm Ida (2013) is Cold War gefilmd in fraai zwart-wit en in het smallere Academy-formaat. De film doet op sommige momenten denken aan klassiekers uit het voormalige Oostblok, zoals bijvoorbeeld de films van de Poolse regisseur Andrzej Wajda. De rock-’n-roll-scène heeft wel wat weg uit het vroege werk van de Tsjecho-Slowaakse regisseur Miloš Forman (check vooral diens debuutfilm Černý Petr a.k.a. Black Peter uit 1964). In de slotscène meende ik even de invloed te herkennen van Andrej Tarkovski in de manier waarop de wind over het gras waait. Aan het begin van Tarkovski’s De Spiegel (1974) komt de film tot leven wanneer een goddelijke adem over een veld blaast. In Cold War blaast dezelfde adem het verhaal als een kaarsje uit.

9/10

Cold War draait vanaf 6 december in de Nederlandse bioscopen.