Fanatieke bioscoopbezoekers worden deze maand twee keer geconfronteerd met dezelfde muziek van Charles Ives. Diens compositie The Unanswered Question komt namelijk voor in zowel A Quiet Passion als in Neruda. Het zal vast geen toeval zijn dat beide films over dichters gaan. Voor filmmakers is het heel verleidelijk om bestaande muziek aan de originele soundtrack toe te voegen, maar dat is niet helemaal zonder risico.
The Unanswered Question (1908) van de invloedrijke Amerikaanse componist Charles Ives (1874-1954) begint heel sereen met strijkers die vanuit de verte als een mist op de luisteraar af komen drijven. Na een minuut wordt de rust verstoort wanneer dissonanten zich in de muziek mengen. De manier waarop de wringende noten als stoorzender fungeren, maakt het werk zeer vooruitstrevend voor zijn tijd. Het duurde daarom bijna een halve eeuw voordat het muziekstuk een groter publiek wist te bereiken.
Regisseur Terence Davies gebruikt The Unanswered Question tegen het einde van A Quiet Passion (2016), zijn portret van de Amerikaanse dichteres Emily Dickinson. Het is opvallend hoe hij daarbij de dissonanten probeert te omzeilen. Davies profiteert zoveel mogelijk van het hemelse effect dat hij met de ijle strijkers kan bereiken. De noten zorgen bijna voor een heiligverklaring van Dickinson.
De Chileense regisseur Pablo Larraín gebruikt The Unanswered Question drie keer in Neruda. De compositie dient telkens als begeleiding voor de voice-over van Óscar Peluchonneau (Gael García Bernal), de geheim agent die jacht maakt op dichter, Nobelprijswinnaar en communist Pablo Neruda (Luis Gnecco). De eerste keer horen we enkel de violen. Later, wanneer de rol van de agent in het verhaal steeds meer ambigu begint te worden, horen we de latere gedeeltes uit het muziekstuk waarin de dissonanten beginnen te domineren.
Neruda (Gael García Bernal)
Een mogelijk nadeel van een bekende compositie in een film is dat de kijker het herkent en zit te peinzen over de herkomst. Dat graven in het geheugen kan afleiden van wat op het witte doek gebeurt. Daar had ik zelf heel even last van bij A Quiet Passion. Toen ik hetzelfde stuk een paar dagen hoorde terugkeren in Neruda was ik me tijdens het kijken vooral aan het afvragen in welke andere film ik het onlangs eerder had gehoord.
Omdat de informatie op IMDb nooit compleet is, zeker wat betreft het gebruik van muziek, kan ik niet nagaan hoe vaak The Unanswered Question al in films is toegepast als middel om de sfeer te bepalen. Het verbaast met niet dat Terrence Malick er gebruik van heeft gemaakt in het oorlogsdrama The Thin Red Line (1998). In hetzelfde jaar paste de Duitse regisseur Tom Tykwer de muziek toe in zijn culthit Lola Rennt.
Hoe vaker een bekend muziekwerk wordt gebruikt in films hoe groter de kans dat het een cliché wordt. Een van de recente filmmuziekclichés is On The Nature Of Daylight van Max Richter. Volgens het overzicht op Letterboxd zijn er sinds 2006 minstens zes regisseurs die er hun film extra dramatisch mee hebben proberen te maken. On The Nature Of Daylight is prachtig, maar het veelvuldige gebruik maakt de scènes waarin het voorkomt minder uniek. Het risico bestaat dat je in het begin en aan het eind van Arrival (2016) bewust of onbewust moet denken aan de scène waarin Max Richter voorbijkomt in Shutter Island (2008).
Het wordt tijd voor een mooi alternatief voor toekomstige filmmakers die geneigd zijn naar Ives of Richter te grijpen. Mijn tip is het tweede deel uit Serenade in G van Ernest John Moeran (1894-1950). Voor zover ik heb kunnen nagaan is het nooit eerder in een speelfilm te horen geweest. Je kunt de compositie onder meer beluisteren via bovenstaande YouTube-clip.