Als je op Google zoekt op de combinatie van de woorden kelder en Oostenrijk zijn de eerste resultaten webpagina’s over de horrorkelder van Josef Fritzl. De Oostenrijkse kelder heeft een slechte reputatie en betreed je niet bepaald voor een gezellig onderonsje, al denken sommige mensen in de documentaire Im Keller van Ulrich Seidl daar heel anders over. Oostenrijkse Gemütlichkeit neemt tussen keldermuren zorgwekkende vormen aan.
Het Oostenrijkse volk is een kuis volk. Hun opgeruimde kelders zijn schoongemaakt met borstel, zwabber of tong. De bewoners besteden veel zorg aan hun verzameling opgezette dierenkoppen, levensechte babypoppen, Hitler-portretten en SM-speeltjes. De treintjes op de modelspoorlijn rijden strak volgens dienstregeling en de opgepoetste butt plugs staan keurig op een rijtje. Im Keller benadrukt de properheid door de mensen in hun kelders meestal binnen zeer strakke onbeweeglijke kaders te plaatsen. De kelder is voor de getoonde mensen geen naargeestig verblijf, maar een veilig oord waar ze ongestoord zichzelf kunnen zijn en op een ordentelijke manier hun lustgevoelens kunnen uitleven.
De eerste helft van de documentaire wordt voornamelijk bevolkt door mannen die een voorliefde hebben voor het soort orde en tucht dat in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw erg populair was in Duitsland. Hun vrouwen zwijgen of blijven buiten beeld omdat ze in de keuken voor het eten moeten zorgen. De mannen leven zich uit in een ondergrondse schietschool die gerund wordt door een nare narcistische man met de naam Fritz Lang. Hij weet zeker dat hij een groot operatalent is en laat dat graag horen. In de pauze delen de wapenbroeders hun vooroordelen over de buitenlandse medemens. Ze leren schieten omdat ze ieder moment een mosliminvasie verwachten. Sommige van de getoonde kelders lijken ingericht als schuilkelder.
Deze mensen zijn (hopelijk) niet representatief voor de gemiddelde Oostenrijker, maar moeten meer gezien worden als symptomen van een tendens die geldt voor meerdere blanke Europeanen: een grote argwaan voor alles wat vreemd is en een hang naar oude vertrouwde normen en waarden waarvan de herkomst soms zeer dubieus is. De meeste mannen in Im Keller zijn lachwekkende en tegelijkertijd angstaanjagende voorbeelden van ongeschoolde kleinburgerlijkheid die wordt aangelengd met overmatig genuttigde alcohol. De nazi-memorabilia waarmee een van de mannen zijn kelder heeft gedecoreerd lijkt een slechte grap uit een sketch van Monty Python, net als Tsjaikovski’s Ouverture 1812 die als ringtone op de mobiele telefoon wordt gebruikt. De verering van Adolf H. is echter volkomen serieus. Vol trots staat de dronken tubaspeler bij een schilderij van Adolf H. dat hij cadeau heeft gekregen op zijn bruiloft.
In de tweede helft van Im Keller dreigt het thema van de kelder even op een zijspoor te belanden en verandert de film in een weinig verbloemende documentaire over SM met seksslaven in plaats van onzichtbare keukenslaven. De expliciet in beeld gebrachte handelingen zorgen voor net even te lang durende ongemakkelijke momenten. Je weet dat je bij een film van Ulrich Seidl niet ontkomt aan dit soort ongerief, maar wennen doet het nooit. Door de langdurige SM-episodes blijven sommige personen zwaar onderbelicht, zoals de man met de gele python, de twee versufte junks tussen houten kelderdeuren en de zwijgende jeugdige punkers die rokend op een bank argwanend in de camera kijken. Bij die laatste groep blijft onduidelijk of ze er dezelfde rechts-extremistische sympathieën op nahouden als hun ouders of dat de poster van de Duitse punkband Die Ärzte boven hun hoofd (Scheint die Sonne auch für Nazis?) juist blijk geeft van een broodnodig tegengeluid.
Je moet een beetje een masochist zijn om het werk van Ulrich Seidl te ondergaan. Het zou me niet verbazen als er Oostenrijkers bestaan die hun kelders speciaal hebben ingericht om documentaires van deze regisseur te bekijken.
7/10