The Kingdom
Let’s kill them all!
Amerikanen spreken duidelijke taal in The Kingdom. Na een aanslag op klaarlichte dag, tijdens een feestelijke sportdag op een door Arabische soldaten beschermd verblijf voor Amerikaanse arbeiders en hun gezinnen in Saoedi-Arabië, komen Jamie Foxx en zijn drie FBI-kompanen direct vanuit de Verenigde Staten overgevlogen voor onderzoek en een drastische schoonveegactie. Ieder verdacht bewegend individu met een hoofddoek op zijn of haar hoofd wordt trefzeker neergemaaid.
De vier Amerikanen zijn uit op wraak, want vlak na de aanslag ontplofte een tweede bom waarbij naast vele hulpverleners ook een geliefde collega werd gedood. We zullen ze krijgen, denken de bloeddorstige wrekers. Hun hoofddoel is het vinden van de opdrachtgever van de aanslagen, een Bin Laden-surrogaat luisterend naar de naam Abu Hamza. Deze lange tijd gezichtsloze figuur schuilt in een aangrenzende stad, waar – naar het zich laat aanzien – een paar miljoen terroristen actief zijn.
De Arabieren kunnen in de ogen van de filmmakers op weinig sympathie rekenen. Ze worden afwisselend afgeschilderd als wreed, dom en inefficiënt. De enige Arabieren die in de film deugen zijn zorgzame moeders, kinderen of hulpbehoevende ouderen. De rest is, op twee helpende Saoedische soldaten na, totaal onbetrouwbaar of incompetent.
Regisseur Peter Berg (een Amerikaan) probeert zijn meedogenloze, patriottistische actiefilm waarachtigheid mee te geven door de actie op een documentaire manier vast te leggen. Een vorm waar hij zich geen raad mee weet, want van vrijwel de eerste tot de laatste scène lijkt de camera bediend door een patiënt met de ziekte van Parkinson. Zelfs tijdens een eenvoudige dialoog zwiept en schudt het beeld alsof het gesprek tijdens een langdurige aardbeving plaatsvindt. Een rusteloze montage zorgt ervoor dat de kijker bijna bij elk beeld opnieuw moet proberen vast te stellen op welke locatie en waar en met wie op die locatie het verhaal zich bevindt. Daardoor is het eerste half uur van The Kingdom een uitputtingsslag, en dan moet de lawaaiige confrontatie aan het slot nog plaatsvinden. De vier helden komen uiteraard met slechts een paar schrammetjes en een enkele pleister op de wonde uit het finale vuurgevecht tevoorschijn.
A Mighty Heart
De documentaire filmstijl van Berg wordt op dit moment in de bioscoop vaker toegepast in verhalen waarin de echo’s van 9/11 weerklinken. Michael Winterbottom (een Brit) houdt zich in A Mighty Heart echter vaak genoeg in wat betreft beweeglijk camerawerk. Zo benadrukt hij de kalme waardigheid waarmee Mariane Pearl (Angelina Jolie met Frans accent) de ontvoering ondergaat van haar man, de journalist Daniel Pearl (Dan Futterman). Enkel de jacht op het brein achter de ontvoering, in de overvolle straten van Karachi, leveren desoriënterende momenten op, zeker als de avond is ingetreden en de gezichten van de rechercheurs nauwelijks in de schaduwen zijn te onderscheiden. Deze desoriëntatie heeft echter een duidelijke functie, want Karachi is nu eenmaal een onoverzichtelijke en hectische miljoenenstad. Een van de jagers op de ontvoerders is een Amerikaanse agent (Will Patton). Winterbottom laat hem aanwezig zijn bij de marteling van een getuige. In The Kingdom laat Peter Berg dit soort vuil werk liever honderd procent over aan Arabieren, want stel je voor dat Amerikanen met martelingen in verband worden gebracht.
The Bourne Ultimatum
Ook regisseur Paul Greengrass (een Brit) maakt op zijn vertrouwde wijze gebruik van de documentaire ogende filmstijl in The Bourne Ultimatum, het derde deel van de Bourne-trilogie. Bij Greengrass blijft er echter constant overzicht, zelfs tijdens de meest onoverzichtelijke sequenties, zoals die in het mierennest van een treinstation te Londen. Voormalig geheim agent Jason Bourne (Matt Damon) kampt nog steeds met geheugenverlies en probeert met hulp van een stoutmoedige reporter (Paddy Considine) achter de identiteit van de mensen te komen die hem hebben gemaakt zoals hij is. De mannen ontmoeten elkaar op het station. Bourne weet dat alle bewegingen in het gebouw gadegeslagen worden door tientallen bewakingscamera’s en is getraind genoeg om met deze kennis helderheid te scheppen in de chaos en zo zijn leven veilig te stellen.
De tweede spectaculaire scène is een achtervolging in een Arabische stad, door krappe steegjes, over platte daken, dwars door woningen heen en eindigend in een tweegevecht in de meest krappe ruimte denkbaar. Greengrass gooit de kijker midden in de actie, ook al is er praktisch gezien naast de twee vechters geen ruimte meer over voor een cameraman. Een zeer knap staaltje filmwerk. Het laatste treffen vindt plaats in de stad met een litteken: New York. Bourne onthult zijn ware achtergrond en ontmaskert zichzelf als een modern monster van Frankenstein. Het monster had uitkomst moeten bieden in een dolgedraaide, gevaarlijke wereld, maar keert zich tegen zijn makers. De hardvochtige remedie die de Amerikaanse geheime dienst tegen Het Kwaad had bedacht, biedt geen oplossing. Integendeel.
The Brave One
Het wraakmotief dat we in The Kingdom tegenkwamen is ook aanwezig in The Brave One van Neil Jordan (een Ier). Van een documentaire stijl is ditmaal geen sprake, maar ook in deze film is 9/11 voelbaar. Erica Baine (Jodie Foster) is een radiomaakster bij een New Yorks station en vertelt verhalen uit de stad, begeleid door zelf opgenomen stadsgeluiden. Kort voor haar geplande huwelijk met haar vriend David (Naveen Andrews) wordt het paar op een avond door een straatbende bruut overvallen in Central Park. David overleeft de aanslag niet en Erica ligt drie weken buiten westen in het ziekenhuis. Ze ontwaakt in een stad die voor haar niet langer meer vertrouwd is. Erica’s radioverhalen veranderen van toon.
Net zoals het met haar land na de aanslagen op de Twin Towers nooit meer goed lijkt te komen, zo komt het ook nooit meer goed met de aangeslagen Erica. Ze durft enkel de straat op na de aanschaf van een pistool op de zwarte markt. Let’s kill them all, zeggen haar instincten en ze doodt ’s avonds al het kwaad dat voor haar voeten loopt. Erica heeft de engel der wrake in zichzelf gevonden en speelt voor eigen rechter. Ze weet dat haar acties voortkomen uit instincten en ze weet dat ze fout bezig is, maar kan niet stoppen totdat ze de moordenaars van haar vriend heeft gevonden en eigenhandig heeft gestraft. Zelfs de autoriteiten (in de persoon van de door Terence Howard vertolkte detective Mercer) houden haar niet tegen (zoals de Verenigde Staten in hun strijd tegen terreur geen strobreed in de weg worden gelegd).
Enkel in de films van de drie Europese regisseurs zijn de protagonisten zich (schuld)bewust van de gevolgen van hun wraakgevoelens. Bourne en Erica gaan over op geweld, obsessief gedreven als ze zijn in hun zoektocht naar de moordenaars van hun geliefden (Bourne heeft niet alleen zijn identiteit verloren, maar in deel twee van de trilogie ook een vriendin). De twee zijn echter uitgesproken ongelukkig met wie ze door omstandigheden zijn geworden. The Bourne Ultimatum en The Brave One bieden beide personages ruimte voor zelfreflectie.
Mariane Pearl is de meest verstandige en laat zich in A Mighty Heart door de ontvoering en brute dood van haar man niet leiden door haat. Ze probeert zo goed en zo kwaad mogelijk haar emoties te beheersen. Geweld als antwoord is voor haar geen optie. De protagonisten in de film van de Amerikaan Berg twijfelen geen seconde over de gevolgen en ethische aspecten van hun handelingen. Ze zijn vier Übermenschen die zonder scrupules tientallen en misschien wel honderden Arabieren naar de andere wereld helpen. Dat maakt The Kingdom tot een onwelriekende, abjecte propagandafilm en een griezelige vorm van entertainment.