De toekomst volgens Ishiro Honda: Atragon (1963) & Latitude Zero (1969)

Facebooktwitterpinterestlinkedin

atragon

In zijn meesterwerk Godzilla (1954) verbeeldt regisseur Ishiro Honda zijn herinnering aan de vernietigingskracht van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Zijn radioactieve reuzenreptiel, dat steden tot moes stampt, is ook metafoor voor het dreigende nucleaire gevaar dat in 1954 ten tijde van de Koude Oorlog flink voelbaar was. De angst voor een mogelijke nucleaire holocaust keert vaker terug in het werk van de Japanse regisseur. Hij geeft zijn zorgen vorm door massavermaak te fabriceren. In sensationeel vormgegeven avonturenfilms hebben special effects de overhand, maar de boodschap blijft desondanks intact en herkenbaar.

De kilte van de Koude Oorlog doet ook Atragon rillen. In plaats van een conflict tussen de grootmachten Amerika en Rusland wordt een nieuwe wereldoorlog ontketend door de verzonken beschaving Mu. Het onder water gelegen koninkrijk is een Oosterse variant op Atlantis en oogt als een uit steen gehouwen Metropolis. De macht is in handen van een grijze, langbaardige priester (Eisei Amamoto) en een kilhartige koningin (Tetsuko Kobayashi) met een felrode pruik op haar hoofd. De gigantische slangendraak Manda is hun God en beschermer. Het imperium komt uit de schuilplaats tevoorschijn, kwaad omdat Japan beschikt over Atragon. De Japanse overheid weet van niks. Atragon blijkt een supersonisch en destructief amfibievoertuig dat in handen is van de verdwenen gewaande kapitein Hachiro Jinguji (Jun Tazaki). Deze houdt zich sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog met een eigen leger verborgen op een afgelegen eiland. Bang voor de vernietigende krachten van Mu gaat de Japanse overheid op zoek naar de kapitein en zijn machtige reuzenmachine. Het onderzoeksteam weet niet dat een spion van Mu (Kenji Sahara met ringbaardje) zich verkleed als journalist bij de expeditie heeft aangesloten.

De film Atragon heeft zoveel personages en vanwege de actie zo weinig tijd hun karakters uit te diepen, dat van enige emotionele betrokkenheid bij de kijkers geen sprake kan zijn. Sommige personages zijn enkel van belang om het verhaal op gang te brengen, zoals de twee commerciële fotografen die tijdens een nachtelijke fotosessie getuige zijn van een geheimzinnige ontvoering van een Japanse wetenschapper. Voor hun ogen rijdt hij met een taxi het water in en verdwijnt. Terwijl het politieonderzoek loopt, fotografeert een van de fotografen een toevallig passerende mooie dame. Dit potentiële model blijkt Makoto (Yoko Fujiyama) te zijn, de dochter van de verdwenen kapitein Jinguji. Haar vader verdween toen ze nog een peuter was, dus ze is zeer opgewonden als ze hoort dat hij nog leeft. Het bericht komt binnen via haar werkgever, de heer Kosumi (Ken Uehara), een gepensioneerde admiraal en vroegere vriend van kapitein Jinguji. Hij krijgt per post een 8mm-filmpje waarop het verzonken koninkrijk Mu waarschuwt dat er extreme maatregelen getroffen zullen worden als Atragon niet gevonden en vernietigd wordt. Om te bewijzen dat het menens is, worden (buiten beeld) een paar wereldsteden met de grond gelijk gemaakt.

Meneer Kosumi en Makoto worden ontvoerd door een geheim agent van Mu. De twee fotografen zijn toevallig in de buurt, zetten de achtervolging in en redden de ontvoerden. De geheime agent slaat op de vlucht en duikt de oceaan in. Als dank mogen de fotografen mee op de expeditie naar de locatie van Atragon. De knapste van de twee mag nog wel de love interest zijn van Makoto, maar zijn lollig bedoelde collega is slechts ballast in het script. Op het geheime eiland, mede vergezeld door de Mu-spion en een heldhaftige detective (Hiroshi Koizumi), kan de hereniging van dochter en doodgewaande vader niet uitblijven. Voordat Atragon ingezet kan worden om het verre van paradijselijk Mu aan te vallen, moet kapitein Jinguji eerst zijn ouderwetse ideeën over militaire zelfopoffering en patriottisme afzweren. Wat hem definitief over de streep trekt is de ontvoering van zijn hulpeloze dochter. Vrouwen krijgen in films van Honda zelden een heldenrol toebedeeld.

Latitude Zero 2

Latitude Zero

 

De meer opbeurende boodschap van Honda, zes jaar later in de internationale productie Latitude Zero, is dat er wel degelijk een onder water verborgen paradijs op aarde bestaat, al kan de mensheid voorlopig nog geen aanspraak maken op een plek in deze utopie. De drie gelukkige Paradijsbezoekers zijn de Japanse en een Franse wetenschappers Ken (Akira Takarada) en Jules (Masumi Okada) en de Amerikaanse fotojournalist Perry Lawton (Richard Jaeckel). Door een vulkanische uitbarsting wordt hun onderwatercapsule naar de bodem van de oceaan gesleurd. Ze hebben het geluk dat kapitein McKenzie (Joseph Cotton) met zijn hypermoderne onderzeeër Alpha in de buurt is. Hij redt het drietal van een zekere dood en samen met zijn charmante dokter Anne (Linda Haynes) varen ze naar het beschermde oord Latitude Zero, achternagezeten door de Black Hawk, een gepantserde onderzeeër die in opdracht van de kwade Dr. Malic (Cesar Romero) jacht maakt op McKenzie.

Het paradijs in Latitude Zero is griezelig perfect, nog kleuriger dan het snoepgoed in de schappen van Jamin, met een ideaal klimaat, gemengde volkeren zonder conflicten, veel schaars geklede jonge schone dames, diamanten voor het oprapen en de crème de la crème van internationale wetenschappers om het IQ hoog te houden. Aan de constante schaterlachen te oordelen ademen de bewoners lachgas in plaats van zuurstof. Opvallend genoeg ontbreken donkere mensen vooralsnog in deze ideale wereld.

Een Japanse geleerde is met zijn dochter onderweg naar de geheime locatie. Hij heeft ontdekt hoe je mensen immuun kunt maken voor radioactieve straling en wil deze kennis veilig stellen. Malic onderschept de wetenschapper en probeert in zijn hoofdkwartier het geheim aan de oude man te ontfutselen, ondertussen hopend dat McKenzie een reddingsoperatie op gang zet zodat hij zijn rivaal in de val kan lokken en met hem kan afrekenen. Het eiland Blood Rock van Malic is als dat van Doctor Moreau in The Island Of Doctor Moreau. Op de operatietafel construeert hij nieuwe wezens door hersenen van mensen te verruilen met die van met elkaar gekruiste diersoorten. Deze creaturen (waaronder een vliegende leeuw) vormen obstakels wanneer McKenzie en zijn nieuwe vrienden het territorium van Malic binnendringen.

Latitude Zero (met Joseph Cotton aan het roer)

Latitude Zero (met Joseph Cotton aan het roer)

Net als in Atragon doet in Latitude Zero de karakterisering van de personages er niet toe, ondergesneeuwd als ze worden onder fantasievolle actiescènes. Wat dat betreft zijn de acteurs weinig meer dan Thunderbirds zonder draden. De blonde actrice Linda Haynes speelt zo emotieloos dat je bijna zou denken dat ze daadwerkelijk een pop is. De Amerikaanse karakteracteur Joseph Cotton oogt verdwaald in deze van trucages en special effects aan elkaar hangende, spectaculair ogende Japanse zotternij. De man die ooit schitterde in Citizen Kane, The Third Man en Shadow Of A Doubt oogt oud en vermoeid en speelt zichtbaar op de automatische piloot terwijl hij een onuitputtelijk stroom informatie oplepelt. Het om zijn nek gestrikte groene sjaaltje maakt een frivole indruk die geheel niet strookt met het oudere personage (Cotton was op dat moment 64 en zijn personage is 204 jaar oud). Later in de film zien we hem nog in onder meer een bruin pak met pet, een kostuum dat meer geschikt is als uniform van een treinconducteur.

De extravagante kostuums zijn extra lachwekkend omdat de film over het geheel zo serieus bedoeld lijkt. Ook soms onbedoeld grappig is het handwerk van veteraan Eiji Tsuburaya (de Japanse koning van de special effects) die meer gespecialiseerd is in machines en modellen dan in het geloofwaardig fabriceren van fantasiewezens. De uitvergrote vleermuizen vliegen aan touwtjes en de vachten van de reuzenratten zitten zichtbaar met naald en draad aan elkaar genaaid. Veel ergerlijker is de neiging van cameraman Taiichi Kankura om de zoomlens te gebruiken, vooral wanneer de opwinding het grootst is. Componist Akira Ifukube jat regelmatig te opzichtig uit klassieke standaardwerken als de vijfde symfonie van Beethoven en Sarabande van Händel. Het slot van de film, waarin gesuggereerd wordt dat het paradijs van kapitein McKenzie een droomwereld is, verdient ook geen schoonheidsprijs. Ondanks de technische vooruitgang is Latitude Zero op veel punten van mindere kwaliteit dan Atragon.

Beide films van Ishiro Honda zijn in Amerika uitgebracht door Tokyo Shock (Regio 1). Latitude Zero is een dubbele schijf met zowel de originele Japanse versie van 89 minuten als de Amerikaanse versie van 105 minuten. Normaal gesproken zijn Japanse versies te prefereren omdat in het Engels gedubde versies altijd onnatuurlijk klinken. Latitude Zero is een uitzondering, want tijdens de opnamen was Engels de voertaal. Alle Engelse teksten zijn dus lipsynchroon en van alle acteurs is het originele stemgeluid te horen. Zelfs de Japanse acteurs moesten ondanks hun onvermijdelijke accenten Engels spreken, wat resulteert in variërende gradaties van (on)verstaanbaarheid.