De eerste film van Francis Ford Coppola na ongeveer tien jaar is het werk van een herboren regisseur. In de documentaire Coda: Thirty Years Later, een uur lang durende making of gemaakt door zijn vrouw Eleanor, ligt Coppola op bed en vertelt hij zich te voelen als een zestienjarige die voor het eerst een film maakt en zijn eigen beeldtaal moet zien te ontwikkelen. Youth Without Youth lijkt dan ook in de verste verte niet op een film van Francis Ford Coppola. De zestienjarige heeft echter nog flink wat te leren.
Net als Coppola hervindt het Roemeense hoofdpersonage Dominic (Tim Roth) zijn jeugd, daartoe geforceerd door een extreem natuurverschijnsel. Tijdens Pasen 1938 besluit de zeventigjarige professor linguïstiek een einde aan zijn leven te maken, somber als hij is over de gemiste kansen in zijn leven. Voordat het zover komt, wordt hij midden op straat door de bliksem getroffen. Als het verband van zijn op magische wijze snel helende lijf is gewikkeld blijkt hij het fysiek en de energie te hebben van een dertigjarige. Het is alsof hij uit een cocon gekropen is en als een jonge vlinder kan uitvliegen. De verjongde man heeft zeeën van herwonnen tijd om zijn levenswerk te voltooien. Dominic wil zoveel mogelijk uit de schijnwerpers blijven en wordt in een afgelegen sanatorium onder hoede genomen door professor Stanciulescu (Bruno Ganz). In het sanatorium merkt de patiënt dat ook zijn persoonlijkheid na de blikseminslag is veranderd en hij constant gade wordt geslagen en becommentarieerd door zijn gespleten wederhelft. Dominics tweede ik stapt uit het spiegelbeeld en Dominic converseert met hem zoals Gollum met Smeagol converseert in The Lord Of The Rings.
De doppelgänger is een van de vele typisch Europese motieven in Youth Without Youth (gebaseerd op een novelle van de Roemeen Mircea Eliade). In de jaren twintig van de vorige eeuw doken doppelgängers op in het Duitse expressionisme en sindsdien duiken ze dankzij Europese regisseurs als Alfred Hitchcock (Vertigo) op in de Amerikaanse cinema. Youth Without Youth kent vele verdubbelingen. Zo zien we tweemaal na een blikseminslag een paraplu branden, duikt tweemaal een geheimzinnige dame op in de dromen (of werkelijkheid) van Dominic en is het spiegelbeeld van professor Stanciulescu een nazistische Duitse collega die lucht krijgt van Dominics bestaan en ook experimenten op hem wil uitvoeren.
Om aan de nazi te ontkomen vlucht Dominic naar neutraal Zwitserland. Daar blijkt hij over nog meer bijzondere gaven te beschikken. In de universiteitsbibliotheek van Genève neemt hij complete wetenschappelijke werken in zich op door enkel naar de gesloten boeken te kijken. Aan de roulettetafel profiteert hij van zijn vermogen in de toekomst te kijken. Na zijn laatste confrontatie met de nazistische geleerde in de straten van Genève (gefilmd à la Wenen in The Third Man) keert Dominic terug naar zijn geboorteland waar hij in de jaren vijftig zijn ultieme onderzoek probeert af te ronden, op zoek naar de oorsprong van taal. Hij wordt daarbij geholpen door Veronica (Alexandra Maria Lara), een jonge vrouw die als twee druppels water lijkt op Laura, de verloren liefde van zijn leven. Vlak na hun eerste, korte ontmoeting wordt Veronica door de bliksem getroffen, huist tijdelijk de geest van de middeleeuwse Indische non Rupini in haar lichaam en spreekt ze vloeiend Sanskriet. Haar geestelijke gesteldheid zorgt voor een gecompliceerde liefdesrelatie tussen Dominic en Veronica.
Er gebeurt heel veel in Youth Without Youth. Elk van de drie bedrijven is een film op zich. De verhalen stromen over van de vele ideeën die Coppola probeert te verwerken. De regisseur zit nooit om een praatje verlegen, zoals te horen op de commentaartracks bij zijn films en in de documentaire Coda waarin hij constant op zijn acteurs inpraat. Je ziet acteur Tim Roth vechten tegen zijn vermoeidheid, terwijl een gedreven, rusteloze Coppola hem voert met informatie en motivatie.
De thema’s die Coppola aansnijdt zijn zeer abstract en hij maakt het de kijker nog lastiger door de vertelling ambigu te houden. In Coda vat hij de film samen als a changing tapestry of illusion. De waarheid bestaat niet en misschien is alles wat we zien een droom. Youth Without Youth begint met droombeelden van vervormde tikkende klokken en tweemaal verwijst Dominic naar de legende van de koning die droomt dat hij een vlinder is die droomt dat hij een koning is die droomt dat hij een vlinder is. Niet altijd is even duidelijk in welke staat van bewustzijn Dominic zich bevindt. Als de wereld letterlijk op zijn kop staat is de kans groot dat het om een droom gaat. Misschien is Dominic overleden na de blikseminslag en bestaat het grootste gedeelte van de film na de fade to black uit de laatste restjes van zijn dromen. Coppola vergroot de verwarring door de vele, vaak terloopse verwijzingen naar literatuur, kunst en filosofie. Het mag duidelijk zijn dat de Amerikaanse regisseur geen hapklare Hollywoodbrokken serveert.
Zoals eerder opgemerkt doet de film zeer Europees aan, wat niet vreemd is voor een productie die volledig in Europa is gedraaid en door Europese landen is medegefinancierd. De thema’s zijn die van het Europa van begin vorige eeuw. Finnegan’s Wake van James Joyce (het ondoordringbare boek waarin taal de hoofdpersoon is) ligt op de koffietafel. Net als Europese intellectuelen uit genoemde periode praat Dominic graag over Oosterse wijsheden, zoals het fenomeen metempsychose (een term die ook opduikt in Ulysses van James Joyce), beter bekend als reïncarnatie. De obsessieve zoektocht van Dominic naar de oorsprong van taal lijkt op de odyssee die Harvey Keitel onderneemt in de Griekse film Ulysses’ Gaze (Theo Angelopoulos, 1995), op zoek naar het allereerste stukje film van de Balkan. Youth Without Youth moet het doen zonder de weelderige beeldcomposities van Ulysses’ Gaze. De camera blijft merendeels zeer statisch en ook in het acteren zit weinig beweging.
Tim Roth is redelijk op dreef en weet ondanks de abstractie met zijn personage de film een hart te geven. Alexandra Maria Lara doet zichtbaar haar best als Veronica, maar door haar nachtelijke reïncarnaties vervreemdt ze steeds meer van de kijker en is het lastig mee te gaan in wat een hartverscheurend liefdesverhaal had kunnen zijn. Het is begrijpelijk dat Coppola met Tim Roth als hoofdrolspeler de film niet in het Roemeens kon draaien, maar het is vervelend de Europese acteurs moeite te zien hebben met het Engels (met name Bruno Ganz komt geen moment tot zijn recht) . Het is ook weinig logisch dat de Roemenen allemaal gebroken Engels spreken, terwijl er wel Duits en Italiaans is te horen. Het moet helaas gezegd: Youth Without Youth komt over als iets dat in Europa gelukkig uitgestorven lijkt: Europudding, en dat is wel het laatste wat we hadden verwacht van een gerenommeerde Amerikaanse regisseur, herboren of niet.
Youth Without Youth heeft de Nederlandse bioscopen overgeslagen en is op moment van schrijven op dvd te verkrijgen als Britse import. Als je een exemplaar met commentaar van de regisseur wilt hebben, zul je de Amerikaanse dvd-editie moeten aanschaven. Tussen de extra’s onder meer een interessante documentaire over de opnamen van de filmmuziek met componist Osvaldo Golijov. Een aandoenlijk moment is als Coppola tijdens de muziekopnamen via de telefoon te horen krijgt dat hij grootvader is geworden van kleindochter Romy (het eerste kind van Sofia Coppola) en de muzikanten rondom de telefoon spontaan een feestelijk muziekje spelen. De making of is weinig meer dan saaie reclame. Voor een boeiende blik achter de schermen (inclusief beelden uit Coppola’s allereerste korte film No Cigar uit 1956 en uit zijn afgeblazen megaproject Megalopolis) kun je terecht bij de documentaire Coda, die te zien is als extra bij de Amerikaanse dvd-uitgave van Hearts Of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse (Fax Bahr, George Hickenlooper, Eleanor Coppola, 1991), de grandioze reportage over de zware bevalling die Apocalypse Now was voor Francis Ford Coppola.