Walter Murch (foto: Alex Kunst)
De Amerikaanse editor Walter Murch was afgelopen weekend op bezoek in Amsterdam. De drievoudig Oscarwinnaar is vermaard vanwege zijn bijdragen aan onder meer Apocalypse Now, The Godfather-trilogie, The Unbearable Lightness Of Being, Ghost en The English Patient. De laatste jaren wisselt hij grote speelfilmproducties zoals Tomorrowland (Brad Bird, 2015) af met documentaires. Ondanks zijn drukke werkschema was hij in de gelegenheid om op uitnodiging van Adobe even uit Londen over te vliegen voor een lezing en een demonstratie van het programma Premiere Pro CC tijdens het International Broadcasting Congress (IBC) in de RAI.
Filmeditors doen hun werk meestal in relatieve anonimiteit. Ze spreken bij het grote publiek minder tot de verbeelding dan acteurs en regisseurs. De bekendste editors worden voornamelijk gewaardeerd door hun vakgenoten. De veelzijdige Walter Murch, die ook vermaard is vanwege geluidsmontage, is een van de uitzonderingen. Zijn naam begon me eind vorig millennium op te vallen omdat hij regelmatig opdook in de extra’s op dvd’s van Amerikaanse filmklassiekers. Hij was als geluidsman onder meer verantwoordelijk voor de sound design van de sciencefictionfilm THX 1138 (1971) en de paranoiathriller The Conversation (1974), twee van mijn favoriete Amerikaanse films uit de jaren zeventig en inspiratiebron voor muzikanten. Samples uit vooral THX 1138 keerden terug op platen van Front 242, Laibach, Orbital, The Shamen, Unkle, Nine Inch Nails en Meat Beat Manifesto. De link tussen montage en muziek werd zaterdag door Murch zelf gelegd tijdens zijn lezing in de RAI op de stand van Adobe.
Gene Hackman als geluidseditor in The Conversation
Walter Murch toonde zich een eloquente leermeester, zoals hij ook al had laten blijken in de gesprekken die auteur Michael Ondaatje vastlegde in het uitstekende boek The Conversations: Walter Murch And The Art Of Editing Film (2002). Begeleid door het zoemende geroezemoes vanuit de omringende stands in hal 7 van de RAI gaf hij op heldere en enthousiasmerende wijze inzicht in zijn werkmethoden. Murch liet aan het begin van zijn verhaal op het grote scherm achter hem een foto zien uit de periode toen Apocalypse Now (1979) werd opgenomen en hij zich in de studio een weg moest banen door de kilometers film die regisseur Francis Ford Coppola in de Filipijnse jungle had opgenomen. De tijd dat ontwikkeld filmmateriaal tientallen tonnen woog is sinds de komst van computer verleden tijd. Montage is dankzij de voortschrijdende techniek veel eenvoudiger geworden. Wat gebleven is zijn de zes criteria die Murch altijd gebruikt wanneer hij een film monteert.
De zes criteria van Murch staan in hiërarchische volgorde. Boven aan de lijst staat emotie. De editor moet tijdens zijn werk altijd bedenken welke gevoelens een shot en een cut teweegbrengen en of dat dezelfde gevoelens zijn die de film op dat moment wil overbrengen. De overige criteria voor het bepalen van een cut zijn (2) het verhaal, (3) het ritme, (4) eye-trace (waar is het oog van de kijker op het doek gericht?), (5) de 180-gradenregel (de denkbeeldige lijn tussen twee personen of objecten waar je niet zomaar overheen mag stappen) en (6) 3D continuity of space (waar bevinden de personages zich in de ruimte waar het verhaal zich op dat moment afspeelt). In de ideale situatie past de editor tijdens de montage alle zes criteria toe. In de praktijk moeten altijd keuzen gemaakt worden en zullen een of meerdere criteria sneuvelen, te beginnen bij de onderste. Als bij een montagemoment de 180-gradenregel overschreden moet worden zonder gevaar voor ritme, verhaal en emotie, dan mag dat.
Tijdens zijn lezing bracht Walter Murch de criteria in de praktijk door een demonstratie te geven met fragmenten uit de documentaire waar hij momenteel aan werkt. Coup 53 is een film van de Iraanse documentairemaker Taghi Amirani over Operation Ajax en de betrokkenheid van de CIA bij de Iraanse staatsgreep in 1953. De fragmenten die Murch liet zien waren afkomstig uit ruw beeldmateriaal van journaalbeelden die indertijd waren gemaakt door British Pathé. We zagen hoe de Amerikaanse diplomaat Averell Harriman per vliegtuig arriveerde en kort aan de tand werd gevoeld door een reporter.
Averell Harriman in de documentaire Coup 53
Murch werkt tegenwoordig met Adobe Premiere Pro CC, onder meer omdat dat programma hem meer geluidssporen biedt dan Avid en Final Cut Pro. Minstens 50 sporen is geen uitzondering voor de editor. Als je alle beeld- en geluidssporen van een complete film ziet is het net alsof je naar een partituur van een hedendaagse compositie kijkt. Het muzikale element ritme staat niet voor niets hoog in het bovengenoemde lijstje criteria. Murch liet zien hoe hij bij het monteren lette op de cadans van Averell Harrimans voetstappen op de vliegtuigtrap en op welk moment de diplomaat met zijn ogen knippert.
Het ritme bij monteren vereist een muzikaal gevoel. Walter Murch gebruikte tijdens zijn verhaal regelmatig muziekmetaforen. Een verkeerde cut is als een drummer die net even te laat of net even te vroeg invalt, zei hij. De nieuwe digitale technieken geven hem een gedetailleerd inzicht in de maatsoort van de film. Net als een dirigent houdt hij de tellen in de maat bij en net als een dirigent doet hij zijn werk staand, achter een tot montagetafel omgebouwde architectentafel. De editor vertoont ook overeenkomsten met een arrangeur. Hij maakt een nieuw geheel van bestaand materiaal.
Muziek kwam ook ter sprake direct na de lezing, tijdens een informele bijeenkomst waar we even de gelegenheid hadden om Walter Murch de hand te schudden en onder meer te vragen naar een van zijn vroege credits. In het overzicht op IMDb hadden we gezien dat hij een van de geluidsmensen was bij de documentaire Gimme Shelter (1970). Die vermelding bleek niet helemaal te kloppen. Daar heb ik camerawerk voor gedaan, vertelde Murch. De regisserende gebroeders Maysles zochten nog een extra cameraman voor de opnamen tijdens het Altamont Free Concert van The Rolling Stones. Murch was samen met George Lucas een van de twintigtal cameramensen die bij de documentaire betrokken waren. Hij stond niet met zijn neus boven op de actie, maar filmde het pandemonium veilig vanuit de verte.
Het ruwe beeldmateriaal dat Walter Murch gebruikte tijdens zijn demonstratie staat overigens in zijn geheel op YouTube. Het is ideaal oefenmateriaal voor aspirant editors. Ik ben benieuwd of Murch in de documentaire Coup 53 het moment zal gebruiken waarop Averell Harriman bij het beantwoorden van de eerste vraag de hand vastpakt van de interviewer (te zien vanaf 2:57). Coup 53 staat gepland voor 2016.