Gett: The Trial Of Viviane Amsalem
Op dit moment draaien in de Nederlandse bioscopen twee films over vrouwen die het slachtoffer zijn van orthodoxe religies. Beide films hebben een opvallende strakke vormgeving met elkaar gemeen.
Het onbeweeglijke strakke kader in de Israëlische film Gett: The Trial Of Viviane Amsalem (Ronit & Shlomi Elkabetz, 2014) heeft alles te maken met het genre waar de film onder valt: het rechtbankdrama. Een rechtbank is visueel een van de meest saaie filmlocaties waarin ook nog eens heel weinig wordt bewogen. Het drama zit voornamelijk in de teksten en de emoties van de betrokkenen. Het is voor de regisseur en zijn cameraman een uitdaging het schouwspel boeiend te houden binnen het beperkte decor. Voor de variatie moet bij elke nieuwe scène voor een nieuwe set-up worden gekozen. De keuzes raken snel uitgeput, want bij elke zitting staat of zit iedereen op dezelfde plek. Te veel met camera bewegen leidt af, dus wordt het verschil per episode aangebracht door te variëren in de afstand tussen de camera en de personages.
Om de kijker vanaf de eerste scène te betrekken bij het verhaal opent het regisseursduo Ronit en Shlomi Elkabetz met een scène waarin de twee hoofdpersonages ons achter de rug van de advocaat aankijken wanneer ze elkaar aankijken. Viviane Amsalem (Ronit Elkabetz) wil scheiden van Elisha Amsallem (Simon Abkarian), maar hij weigert. Omdat mannen in Israël meer zeggenschap hebben dan vrouwen (zeker als ze rabbi zijn) heeft Elisha het laatste woord en sleept de rechtszaak zich door zijn toedoen vijf jaar voort. Viviane staat vrijwel machteloos tegenover de drie oude baarden die over haar lot moeten oordelen. Er is in Israël voor vrouwen blijkbaar geen mogelijkheid om een scheiding aan te vragen buiten de kerkelijke macht om. Tijdrovende Kafkaiaanse absurditeiten zijn hun deel.
De vier muren en het hoge raam van de rechtbank vormen de hele film een gevangeniscel, zowel voor de steeds wanhopiger wordende Viviane als voor de kijker. De buitenwereld dringt slechts eenmaal door in de vorm van regenwater dat via een lek in het plafond op de vloer druppelt. De begrensde ruimte maakt de film zo verstikkend dat de neiging onderdrukt moet worden om bij de film weg te lopen. De situatie oogt uitzichtloos en de doodlopende discussies vervallen in herhaling. Gett is een impasse van twee uur vol kibbelende volwassenen. Door de minimalistische manier van filmen neemt de wanhoop van Viviane zich meester van de kijker en krijg je steeds meer bewondering voor het feit dat de vrouw zich zo lang weet te beheersen. Het onrecht dat haar wordt aangedaan is gekmakend.
Kreuzweg
De kaders in de Duitse film Kreuzweg (Dietrich Brüggemann, 2014) worden niet door een genre bepaald, maar zijn geïnspireerd door schilderijen. Het is gezien het onderwerp van de film logisch dat het vooral religieuze schilderijen betreft, zoals het laatste avondmaal van Leonardo da Vinci, maar de film bevat ook taferelen zoals we die kennen van de Hollandse meesters. De veertien hoofdstukken waar de film in is opgedeeld zijn gebaseerd op de veertien stappen in de lijdensweg van Christus en bestaan uit veertien onafgebroken shots. Slechts in twee scènes beweegt de camera een enkele keer. Het kader houdt scholier Maria (debuterende actrice Lea van Acken) net zo in haar greep als de strenge regels van de fundamentalistische katholieke afsplitsing waar haar familie deel van uitmaakt.
Kreuzweg volgt de lijdensweg van de veertienjarige meisje Maria vanaf de indoctrinatie tijdens de voorbereiding op het sacrament van het vormsel. Ze is een soldaat van Christus, zegt de jonge pater (Florian Stetter) tijdens een bijeenkomst met andere kinderen. De regels van de sektarische geloofsgenootschap verschillen nauwelijks van de sharia. Maria krijgt van de pater te horen dat het goed is om wereldse zaken op te offeren aan Jezus. Ze is zeer vroom en neemt het advies heel letterlijk. Het meisje wil zichzelf opofferen ten behoeve van haar zieke kleine broertje. Ze raakt ondervoed en wordt per scène bleker en bleker. Als de puberende christen gevoelens krijgt voor een leerling uit een parallelklas komt ze in conflict met haar dominante strenge moeder (Oostenrijkse actrice Franziska Weisz).
Omdat de camera op een enkele uitzondering na onbeweeglijk blijft is de film afhankelijk van de bewegingen van de acteurs. In plaats van het ritme van de montage is de film wat dynamiek betreft geheel afhankelijk van het spelritme van de acteurs en hun verplaatsingen binnen het statische kader. Uitgekiende blocking bepaalt hoe belangrijk een acteur op een bepaald moment is in de scène. Maria is als hoofdpersonage uiteraard vaak centraal of vooraan in beeld. Er is in deze secuur voorbereide film geen enkele ruimte voor improvisatie en spontane invallen, wat uitstekend past bij een verhaal over een onbuigzaam geloof. Vorm en inhoud zijn helemaal in balans. Om te voorkomen dat de film saai wordt vanwege de zelfopgelegde beperkingen worden volledig onbeweeglijke kaders, zoals bij de openingsscène, in de schoolbibliotheek en bij de close-up in de biechtstoel, afgewisseld met bewegende kaders, zoals in de scène met Maria en haar moeder in de auto.
Beide films lijken toe te werken naar een voorspelbaar eindshot, maar laten zich daar op het laatste moment niet toe verleiden. Bij Gett is het verlangen naar de bevrijdende buitenlucht zo groot dat je zou wensen dat de film daarmee afsluit. Bij Kreuzweg verwacht je dat de film eindigt bij de een wonder, maar gelukkig eindigt de film met twee ontnuchterende scènes.
Gett 7/10 | Kreuzweg 9/10