First Reformed (Paul Schrader, 2017)

Facebooktwitterpinterestlinkedin

Paul Schrader leek na flops als The Canyons (2013) en Dying Of The Light (2014) zijn beste tijd gehad te hebben. De Amerikaanse scenarist en regisseur heeft zich gelukkig hervonden in First Reformed. De film was dit jaar voor het eerst in Nederland te zien tijdens het International Film Festival Rotterdam en draait deze zomer in de Nederlandse bioscopen in het kader van Previously Unreleased.

Tijdens de begintitels van First Reformed glinstert op het zwarte scherm heel even een klein kruis. Het is met enige moeite te ontwaren tussen de witte krulletters van de filmtitel en de namen van de acteurs. Het kruis blijkt na een langzame fade-in te prijken op een witte kerktoren. Het kale symbool keert meerdere keren terug in de decors waar de Nederlands hervormde predikant Ernst Toller (Ethan Hawke) zich in verplaatst. Het kruis hangt aan de muur of wordt gevormd door de mast van een schip. Toller is het zoveelste eenzame getroebleerde personage in het oeuvre van scenarist en regisseur Paul Schrader. De bekendste is ongetwijfeld de getraumatiseerde Vietnam-veteraan Travis Bickle in Taxi Driver (Martin Scorsese, 1976).

First Reformed (Ethan Hawke)

God’s loneliest man is ditmaal een man die Gods woord predikt in een historisch kerkgebouw van Nederlandse origine waar meer toeristen komen dan plaatselijke gelovigen. Toller is een voormalige legerpredikant. Hij leeft gescheiden van zijn vrouw nadat hun zoon is omgekomen in Irak. Die klap is hij nooit te boven gekomen. Hij drinkt in de parochie zijn lever stuk en schrijft met de hand in een dagboek, hopend dat God meeleest. Het verhaal in Tollers dagboek krijgt een drastische wending wanneer hij op verzoek van kerkganger Mary (Amanda Seyfried) haar depressieve echtgenoot Roger (Van Hansis) probeert te helpen.

Milieuactivist Roger is pessimistisch over de toekomst van onze planeet en wil daarom dat Mary haar zwangerschap afbreekt. Toller luistert geduldig naar Rogers wanhoop, ondertussen in gedachten zoekend naar een passend antwoord. De sombere predikant is niet de ideale persoon om anderen moed in te spreken. Hij begint het gesprek al met een leugen als hij ontkennend antwoordt op Rogers vraag of hij zo vroeg op de dag al behoefte heeft aan een drankje. Zijn geruststellend bedoelde opmerking dat er altijd nog een hiernamaals is, heeft niet het gewenste effect. De onvoorziene gevolgen van het gesprek zadelen de predikant op met nog meer schuldgevoelens.

First Reformed verloopt als een trage fade to black. De duisternis begint pas goed te vallen op het moment dat de dreigende industriële ambient van Lustmord (Brian Williams uit Wales) heel nadrukkelijk een plaats op de soundtrack opeist. Vanaf dat moment valt ook op hoeveel de film lijkt op Taxi Driver. Toller wil net als taxichauffeur Travis Bickle met zichzelf in het reine komen door op extreme wijze een statement te maken. Beide mannen zijn bereid zichzelf daarbij op te offeren. Ze hebben toch niets meer te verliezen.

First Reformed (Ethan Hawke en Amanda Seyfried)

Paul Schrader is beïnvloed door slow cinema, de huidige variant op wat hij in zijn beroemde gelijknamige boek uit 1972 de transcendental style in film noemt. De camera beweegt zelden en de montage is sober. Totaalshots worden afgewisseld met close-ups van de mensen die aan het woord zijn. Dialogen zijn in zulke gevallen net zo eenvoudig gefilmd als in het werk van de Japanse regisseur Ozu, een van de drie regisseurs die in het boek van Schrader worden belicht. De sobere filmstijl is ook verwant met het werk Robert Bresson en in het bijzonder Journal D’un Curé De Campagne (1951), inclusief dagboek en voice-over. Schrader wijkt twee keer af met een doelbewuste stijlbreuk. De meest opvallende van de twee begint met een levitatie die duidelijk is afgekeken van Tarkovski, de godfather van de slow cinema. Het vervuilde landschap waar Toller door dwaalt, lijkt een verwijzing naar de film Stalker (1979).

Het gaat te ver om First Reformed te categoriseren als slow cinema. Alleen filmbezoekers die zich beperken tot superheldenfilms en andere Hollywood-actie zullen First Reformed als traag ervaren. Wat veel meer opvalt, zijn de lege interieurs die zowel staan voor de strenge soberheid van het protestante leven als de leegte in het bestaan van Toller. De parochie is het verblijf van een asceet die zich buitensluit van het alledaagse leven en zich beperkt tot alcohol en de bijbel. De kamers in het verblijf zijn nauwelijks gemeubileerd. In de grootste kamer staat slechts een stoel. De predikant heeft geen idee waar hij de jas van Mary moet laten wanneer zij hem op een dag komt bezoeken en op de stoel plaatsneemt. De huiskamer van Mary is ook weinig meer dan een bank en een tafel. De vreemde lamp in de vorm van een spiedend oog valt daardoor extra op als een plastic variant op het oog van God dat alles ziet.

7/10

2 thoughts on “First Reformed (Paul Schrader, 2017)

  1. Fijn dat je aandacht besteed aan het sobere interieur. De lege, vervuilde en/of verlaten ruimtes (het begint allemaal bij de vrijwel lege kerk tijdens Tollers eerste preek) zeggen veel, zonder dat er in het script enige expliciete aandacht aan wordt besteed.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *