Christiane Lang in Chronik Der Anna Magdalena Bach

De namen van het Franse filmechtpaar Huillet & Straub kwam ik zo vaak tegen in de Engelstalige filmliteratuur dat het de hoogste tijd werd eens iets van ze te bekijken. Een eerste kennismaking was mogelijk dankzij de recente eerste Britse dvd-uitgave via het label New Wave. De langste film van de drie films op de dubbele dvd is Chronik Der Anna Magdalena Bach uit 1968.

De filmmakers reconstrueren momenten uit de carrière van Johann Sebastian Bach (gespeeld door de vermaarde Nederlandse muzikant Gustav Leonhardt) aan de hand van zijn muziek en bewaard gebleven officiële documenten. Mensen die een aanpak verwachten (of zelfs verlangen) zoals die van Milos Forman in Amadeus (1984), kunnen Chronik beter overslaan. Voor extravagante vertolkingen en ruime interpretaties is bij Huillet & Straub geen plaats. Hun documentaire aanpak lijkt meer op een in een korset gestoken artistieke Teleac-cursus.

Gustav Leonhardt in Chronik der Anna Magdalena Bach

Als je gevoelig bent voor de muziek van Bach, dan valt in Chronik genoeg emotie te beleven. Zijn muziek voert de boventoon, vertolkt in lange, onafgebroken shots met nauwelijks camerabewegingen. Buiten de uitvoeringen is de biografie geheel van gevoel ontdaan. Zoiets zou in een conventionele historische muziekfilm nooit gebeuren. Chronik is wat dat betreft een commentaar op muziekfilms die nog gemaakt moesten worden. Doorsnee muziekfilms hebben een voorspelbaar verteld verhaal dat drijft op emotionele pieken en dalen en laten, wanneer nodig, de historische correctheid varen. Dat zo’n benadering vaak tot bedenkelijke resultaten leidt, bewijzen onder meer de Beethovenfilms Immortal Beloved uit 1994 (Beethoven die al spelend op pathetische wijze zijn oor tegen de vleugel legt) en Copying Beethoven uit 2006 (de zieke componist en zijn relatie met een uit de lucht gegrepen vrouwelijke assistent).

Huillet & Straub hebben geen enkele behoefte om, met hulp van fictionele ingrepen en method acting, het innerlijke van de componist te doorgronden. Ze putten enkel uit wat van Bach en zijn tijd bewaard is gebleven – de composities, de dossiers, de originele locaties, de historische kleding – en voor zo’n feitelijke weergave lenen de kille en zakelijk klinkende fuga’s, motetten en cantates van Bach zich uitstekend. Het filmduo koos een muzikant voor de hoofdrol in plaats van een acteur. Een logische keuze, want de muziek van Beethoven is de hoofdrolspeler, met een belangrijke bijrol voor de voice-over van zijn vrouw Anna Magdalena (Christiane Lang). Toeschouwers ontbreken tijdens de vele uitvoeringen, want de toeschouwers, dat zijn wij.

De dictie van actrice Christiane Lang is gehaast opsommend en monotoon. Aangrijpende gebeurtenissen in het huiselijke leven zijn in haar voice-over even belangrijk als de stappen in de carrière van haar echtgenoot. Zo vertelt ze op een identieke nuchtere toon over de vroege dood van twee van haar kinderen als over een promotie van Bach aan het hof van de koning. Voor verlevendiging is geen plaats. De dialogen maken een verwaarloosbaar onderdeel uit van de film. De eerste dialoog vindt pas plaats na veertig minuten filmtijd (aangekondigd door een verrassend shot van de branding, een shot dat het breekpunt met de voorgaande interieurs extra benadrukt en dat later nog een tweede keer voorafgaat aan een dialoog).

Gustav Leonhardt draagt zijn teksten voornamelijk voor vanaf papier, bijvoorbeeld wanneer hij een brief voorleest aan Anna Magdalena of wanneer hij zijn theorieën over het contrapunt vastlegt. Leonhardt acteert zoals hij musiceert, want ook het werk van Bach voert hij uit vanaf papier. Chronik Der Anna Magdalena Bach biedt historische informatie zonder dat het automatisch leidt tot realiteit. Ik snap de keuze en heb waardering voor de radicaal terughoudende aanpak van Huillet & Straub, maar het blijft frustrerend hoe levenloos het verhaal van Bach in hun handen blijft. De afstandelijkheid maakt de film nergens meeslepend.

Naar gelang je stemming kun je de film zien als een wandeling langs oude grafstenen, onderwijl de opschriften lezend, of als een wandeling door een museum en als zodanig niet eens zo ver verwijderd van de wandeling door de hermitage in Russian Ark (Aleksandr Sokurov, 2002).

7/10