De Amerikaanse regisseur Nicholas Ray (1911-1979) is beroemd vanwege Rebel Without A Cause. Zijn oeuvre is te sterk om je tot die klassieker te beperken. Geholpen door grote karakteracteurs als Bogart, Robert Ryan, Robert Mitchum, Sterling Hayden, James Cagney, James Dean en James Mason legt Ray in zijn beste werk de innerlijke beroering bloot van de eenzame, tobbende man die meer met zichzelf in gevecht is dan met de wereld om hem heen. Vijftig jaar geleden kwam de oorlogsfilm Bitter Victory uit, volgens kenners zijn laatste interessante film. De film verscheen onlangs eindelijk op dvd.
Het is wat betreft dvd-uitgaven flink behelpen als het gaat om het werk van Nicholas Ray, al helemaal als we ons beperken tot wat tot nu toe officieel in Nederland uitgebracht is. Rebel Without A Cause (1955) ligt wijdverspreid in de schappen van menige videogrootgrutter, zelfs in de speciale editie. Tot voor kort kwam je daar ook wel een schappelijk geprijsde versie tegen van 55 Days At Peking uit 1963, maar dat is geen hoogtepunt uit de carrière van Ray. Je moet een box met zes films van Humphrey Bogart aanschaffen om een exemplaar te bemachtigen van In A Loney Place (1950), een geslaagde noir rondom een cynische Hollywoodscenarist. Titels als On Dangerous Ground, Johnny Guitar (met Joan Crawford) en The Savage Innocents (Anthony Quinn als Inuit) zijn enkel als import in de winkel te vinden en verder mag je hopen dat de BBC tijdens een zaterdagmatinee het debuut They Live By Night (1948) of het psychologische drama Bigger Than Life (1956) uit het archief trekt.
Gelukkig is nu ook Bitter Victory op dvd verkrijgbaar. In deze oorlogsfilm staan kapitein James Leith (Richard Burton) en de oudere majoor David Brand (Curd Jürgens) tegenover elkaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn ze in Noord-Afrika gelegerd. Ze hebben geen ervaring op het slachtveld en nog nooit een mens gedood, maar hun generaal zet ze toch in voor een gevaarlijke operatie in Libië, omdat Reith als archeoloog de omgeving goed kent en Arabisch spreekt en omdat Brand leiding kan geven en als enige de Duitse taal machtig is. Ze leiden een tiental paratroepers die in Libië worden gedropt om geheime documenten te stelen uit een Duitse kazerne waarna ze dwars door de woestijn op eigen kracht moeten terugkeren. Eventuele gewonden moeten worden achtergelaten, staat in de opdracht.
Voor vertrek stelt Brand zijn vrouw Jane (Ruth Roman) voor aan Leith, niet wetend dat Jane en Leith ooit een relatie hebben gehad die vlak voor de oorlog eindigde omdat Leith zich niet durfde te binden. De gevoelens tussen de twee blijken onverminderd heftig en Brand kookt van jaloezie. De spanning tussen de twee mannen stijgt als tijdens de aanval op de kazerne Brand een Duitse bewaker niet durft neer te steken en het doden aan Leith overlaat. Bang dat de jonge kapitein zijn lafheid zal verraden, probeert Brand van Leith af te komen door hem na een gevecht in de woestijn bij de gewonden achter te laten in de hoop dat zijn rivaal zal omkomen van honger, dorst of een nieuwe aanval van Duitsers.
Net als in Lawrence Of Arabia, dat vijf jaar later werd uitgebracht, is de woestijn een van de personages. De kaalheid van het landschap maakt de mannen extra kwetsbaar. De enige manier om als personage in het decor te verdwijnen is door onder het zand te kruipen. Geen enkele handeling van Brand blijft ongezien. De overlevenden onder de manschappen trekken conclusies die de majoor juist wilde voorkomen. Hij heeft overigens een makkelijke tegenstander, want Leith is een fatalist met zelfdestructieve neigingen. Hij stelt zichzelf net zo weerloos op als de dummy’s die we aan het begin en het einde van film in het trainingslokaal van de paratroepers zien bungelen. Bitter Victory is daarom een van de somberste films uit het oeuvre van Nicholas Ray.
De vijf beste films Nicholas Ray:
- In A Lonely Place
- Johnny Guitar
- They Live By Night
- On Dangerous Ground
- Bitter Victory