Na de eerder dit jaar in Nederland uitgebracht speelfilm The Last King Of Scotland (Kevin Macdonald, 2006) is de Europese dvd-uitgave op Masters Of Cinema van de documentaire General Idi Amin Dada: Autoportrait (1974) een welkome aanvulling. Een paar fragmenten uit deze film, van de toen nog vanuit Frankrijk opererende regisseur Barbet Schroeder, waren te zien tijdens de aftiteling van The Last King Of Scotland: de brede generaal Idi Amin stort zich met kinderlijk plezier op een van de vele festiviteiten die voor hem worden georganiseerd. Wie vertolkt de dictator uit Oeganda het engst: acteur Forest Whitaker of Idi Amin zelf?
Op het eerste gezicht, en zonder voorkennis, lijkt Whitaker de engste van de twee, maar hij heeft dan ook het voordeel van scènes die zich afspelen in privé-vertrekken waar hij zijn gevaarlijke gekte niet hoeft te temperen, terwijl Amin in Autoportrait enkel te zien is tijdens officiële bijeenkomsten en tijdens de interviewsessies met Schroeder. De echte Amin probeert nog meer te charmeren dan zijn speelfilmversie. Soms neemt hij zelf de regie in handen en geeft hij met dwingende bewegingen aan waar de camera naar moet kijken: de bewegingsloze reuzenkrokodil en een olifant tijdens een uitstapje in een natuurpark en later de staaljagers wanneer die over de hoofden van soldaten scheren tijdens een bespottelijke reconstructie van de slag om de Golanhoogte. De revolutionary leader is op zulke momenten als een kind, respectievelijk spelevarend tussen de wilde dieren en soldaatje spelend met levensgrote tanks en vliegtuigen.
Hij beantwoordt de vragen op zachte toon, rustig pratend en vertederend schuddebuikend als Schroeder naar zijn kwajongensstreken vraagt (zoals zijn dubieuze telegram over de Jodenvervolging en een grappig bedoelde liefdesverklaring per telegram aan het adres van de president van Tanzania – een van de scènes die Amin indertijd liet wegknippen). Ondanks zijn militaire tenue zou je in het eerste half uur gemakkelijk sympathie kunnen opbrengen voor deze man. Zo niet in de eerste helft van The Last King Of Scotland. Whitaker vertolkt Amin als een onberekenbaar gevaar, in wiens aanwezigheid mensen constant op hun woorden moet letten. Barbet Schroeder registreert de alarmerende krankzinnigheid van Amin en geeft daarbij nauwelijks commentaar. De enige zichtbare politieke slachtoffers toont hij in de introducerende openingsbeelden waarin tegenstanders van het regime publiekelijk worden geëxecuteerd (een scène die op aandringen van Amin ook moest worden verwijderd uit de originele versie). Daarna is geen bloedvergieten meer te zien en geeft Schroeder de dictator alle tijd om zijn gestoorde filosofieën uit de doeken te doen.
Forest Whitaker
Hoe langer Amin aan het woord blijft hoe idioter zijn verhalen en hoe meer je jezelf afvraagt hoe het mogelijk is dat dit soort monsterlijke mensen het tot staatshoofd hebben kunnen schoppen. Hoe idioter de verhalen van de generaal hoe enger hij wordt. Ik spreek altijd de waarheid, beweert de man die zijn grillige beleid voor een groot deel laat afhangen van een waarheid die hij meent te zien in zijn nachtelijke dromen. Niemand uit zijn hofhouding die tegen zijn leugens in durft te gaan, bang afgevoerd te worden en van de aardbodem te verdwijnen.
De documentairemaker belicht de afschuwelijke realiteit summier, middels korte terzijdes als droge feiten tussen neus en de lippen door. Idi Amin oogt het gevaarlijkst als hij zich in het nauw gedreven voelt, zijn mond houdt en lijkt te broeden op een volgende moorddadige actie. Als de generaal zwijgt, de camera zijn onvriendelijke gezicht in close-up filmt en over de soundtrack zijn zware ademhaling wordt aangedikt, blijkt de echte Amin toch vele malen enger dan in de energieke vertolking van Forest Whitaker.