In de film Taxi Teheran lopen fictie en werkelijkheid op inventieve manier door elkaar heen. De man achter het stuur is geen echte taxichauffeur maar regisseur Jafar Panahi zelf. Hij heeft camera’s in de wagen gemonteerd om zonder toestemming van het Iraanse regime een liefdevolle film te maken over mensen in zijn stad en over zijn eigen kwetsbare positie als kritisch kunstenaar onder het bewind van een onderdrukkend regime. De film heeft meerdere lagen waardoor het loont om hem minstens twee keer te zien.
De taxichauffeur beweegt zich in Taxi Teheran vrijelijk door de stad. Die bewegingsvrijheid is relatief, want de man zit gevangen in zijn auto. Gevangenschap is chauffeur en regisseur Jafar Panahi niet vreemd. Hij heeft in de gevangenis gezeten en huisarrest gekregen omdat de Iraanse autoriteiten zijn werk een gevaar vinden voor de staatsveiligheid. Ze hebben hem een filmverbod van twintig jaar opgelegd. Panahi probeert zich aan het verbod te onttrekken en filmt dapper door. Taxi Teheran is stiekem opgenomen met twee camera’s op zijn dashboard en aangevuld met beelden afkomstig van mobiele telefoons en fototoestellen in handen van zijn passagiers. Het eindresultaat is het land uit gesmokkeld.
De camera biedt de filmmaker creatieve vrijheid, maar het apparaat kan ook gebruikt worden als een bewakingscamera die de vrijheid juist beperkt. Soms is de lens naar buiten gericht en worden bewegingen op straat vastgelegd. Meestal bespiedt de camera de passagiers in de taxi, vaak zonder dat ze het doorhebben. De eerste passagier ontdekt de kleine camera omdat hij het van zijn werk kent. Wat dat werk precies inhoudt wil hij eigenlijk niet vertellen. Is de man werkzaam in de veiligheidsbranche? Is hij een straatrover, zoals hij beweert vlak voordat hij uitstapt? Of is hij een acteur? De tweede mannelijke passagier denkt het laatste, want hij herkent Jafar Panahi en weet zeker dat de regisseur de eerste dialoog in scène heeft gezet. Andere passagiers hebben geen idee dat hun chauffeur een bekende regisseur is, maar ze hebben wel zo hun twijfels over de man achter het stuur. Panahi is namelijk geen bedreven taxichauffeur. Hij heeft een onzekere rijstijl en weet vaak de weg niet.
Taxi Teheran lijkt op een televisieprogramma in de stijl van de Nederlandse interviewserie Taxi. Fictie en werkelijkheid lopen door elkaar heen op een manier die wel vaker in een Iraanse film is te zien. Sommige dialogen gaan over het maken van films en hoe je aan onderwerpen voor verhalen komt. Mensen in Iran zijn gek op film. Het feit dat er zulke geweldige films vandaan komen heeft zeker te maken met het onderwijs. Film lijkt op school in het standaardpakket te zitten. Beeldtaal is als een moedertaal en iedereen lijkt een geboren acteur. Omdat de passagiers vrijwel allemaal een natuurlijke manier van acteren hebben, krijgt de film vanzelf een documentair karakter.
De film begint als een komedie over het leven in Teheran en over onschuldig alledaags opportunisme. Vanaf het moment dat Panahi halverwege het verhaal zijn bijdehante nichtje (Hana Saeidi) van school oppikt wordt de camera vaker naar buiten gericht en gaat de film steeds meer over Panahi’s eigen positie, de restricties waar een filmmaker in Iran mee wordt geconfronteerd en de angst voor maatregelen door de overheid. De geheime dienst is een gezichtsloze organisatie. De regisseur was tijdens het verhoor geblinddoekt en kent alleen de stem van zijn ondervrager. Panahi moet altijd op zijn hoede blijven. Geheime agenten kunnen in de auto achter hem zitten, in de auto naast hem of bij hem zijn ingestapt. Hoe zouden ze te herkennen zijn? Zijn het mannen met zonnebrillen op, zoals je ze vaak ziet in commerciële speelfilms, of zien ze eruit als doodgewone straatrovers op brommers? Ieder moment kan iemand opnieuw Panahi’s camera afpakken en daarmee zijn leven.
Taxi Teheran won dit jaar in Berlijn de Gouden Beer. Jafar Panahi kon zelf niet bij de ceremonie aanwezig zijn. Zijn jonge nichtje Hana Saeidi nam de prijs namens hem in ontvangst. Het filmpje van de uitreiking vind je hier.
9/10