Twee films uit Turkije: Kosmos en Kuma

Facebooktwitterpinterestlinkedin
Kuma

Kuma

Van de twee Turkse films die ik afgelopen week zag, komt het realistische familiedrama Kuma het meest onwaarschijnlijk over. Regisseur Umut Dag geeft slechts mondjesmaat informatie prijs en zet heel geniepig de onwetende kijker meerdere keren op het verkeerde been. Ze wekt de suggestie dat Ayse (Begüm Akkaya) en Hasan (Murathan Muslu) tegen hun zin met elkaar trouwen in Turkije, maar als de bruid meereist naar Europa en aankomt in de Weense familiewoning, blijkt het om een schijnhuwelijk te gaan en is de jonge vrouw in werkelijkheid getrouwd met de oude vader des huizes. Waarom? In eerste instantie omdat de doodzieke vrouw van de man voordat ze sterft een nieuwe moeder voor haar kinderen wil hebben. Eigenaardig, want haar kinderen zijn jonge volwassenen, bijna allemaal ouder dan Ayse en dus in staat zichzelf te redden in Oostenrijk. Ayse spreekt nog geen woord Duits, dus wat hebben ze aan haar behalve iemand die het huis schoon houdt, de boodschappen doet en het eten op tafel zet?

Nog vreemder is dat de jonge bruid op haar eerste nacht in Wenen het bed moet delen met de vader, terwijl aan zijn lichaamstaal is af te lezen dat zelfs hij daar geen behoefte aan heeft. Waarom gebeurt het dan toch en waarom wenst moeder een nieuw kind? Ze heeft kleinkinderen zat. Later in de film blijkt het schijnhuwelijk ook bedoeld om de seksuele geaardheid van Hasan geheim te houden. Zou de film niet beter zijn geweest als het verhaal zich daar meer op had geconcentreerd? De hele affaire met de vader riep tijdens het kijken veel vragen op en hield me lang uit het verhaal.

Mijn interesse keerde heel even terug vanaf het moment dat het slechter gaat met moeder, de familie in het ziekenhuis in spanning op de uitslag van de operatie wacht, een verpleegster met zeer ernstig gezicht de wachtruimte binnen loopt en het beeld op zwart gaat. In de volgende scène zijn we terug in Turkije bij een begrafenis. De overleden moeder wordt begraven, zou je denken, maar nee. Een van de verdrietige kinderen roept heel hard ‘papa’ en moeder staat gewoon tussen de rouwenden aan de voet van het graf. Na deze gemene cinematografische variant op pootje lichten, was ik opnieuw uit de film en kon de afloop me verder weinig meer schelen, ondanks de sterke hoofdrol van Begüm Akkaya.

Kosmos

Kosmos

De fantasievolle Turkse film Kosmos beviel me veel beter. Net als Kuma roept Kosmos vragen op. Wie is de vreemdeling die uit het besneeuwde kale landschap opduikt? Voor wie of wat is hij op de vlucht en waarom huilt hij zo hysterisch? Voordat je wilt gaan broeden op mogelijke antwoorden, komt het verhaal direct letterlijk in een stroomversnelling en is er geen tijd om over antwoorden na te denken.

De man (Sermet Yesil) arriveert in het dal en ziet in een stromend riviertje een kind voorbij drijven. Aan de overkant rent een jonge moeder radeloos achter het levenloze lichaam aan. De man haalt het jongetje uit het ijskoude water en wekt hem weer tot leven. De vreemdeling komt in het theehuis op temperatuur en spreekt daar wijs klinkende spreuken en aforismen. De aanwezige mannen luisteren met ingehouden adem. Hun bewondering is net iets sterker dan hun traditionele argwaan. Zou deze primitieve heilige hun redding uit de misère kunnen zijn of staan ze op het punt hun ziel aan de duivel te verkopen?

Het verschil blijkt onoverbrugbaar groot tussen de vrije geest van de man die zichzelf Kosmos noemt en de bevroren levens in de ondergesneeuwde grensstad. Xenofobie overheerst en militairen domineren het straatbeeld. Wie van buiten de stad komt, wordt van straat geplukt en opgesloten. Op de soundtrack zijn constant doffe explosies te horen, afkomstig van kanonnen aan de grens met een niet nader genoemd land. Kosmos mag dan wonderlijke genezingen verrichten, hij zal nooit door deze vijandige gemeenschap geaccepteerd worden. Hij heeft slechts incidenteel en kortstondig invloed op hun passieve kuddegedrag.

De enige persoon waar Kosmos een geestverwant in herkent, is de jonge moeder Neptün (Türkü Turan). Als hij haar op straat tegenkomt, straalt zijn gezicht van intense blijdschap en slaakt hij verrukte kreten, die zij beantwoordt met gelijksoortige klanken. Hun ontmoetingen groeien uit tot een surrealistische dans. De dierlijke extase waarmee Kosmos de wereld toetreedt, maakt soms een wanhopige indruk. Dat gevoel wordt gesterkt door de weemoedige post-rockstrijkers op de soundtrack. Naast de gejaagde cello’s van Rachel’s in het nummer Even/Odd, ook gebruikt in de trailer, is veel te horen van het debuutalbum van A Silver Mt. Zion uit 2000, zoals Stumble Then Rise On Some Awkward Morning en de engelachtige stemsamples uit Angels Standing Guard ‘Round The Side Of Your Bed (*). De muziek versterkt de tragiek van de mysterieuze Kosmos en past goed bij het soms als magisch realistisch schilderij gefilmde besneeuwde landschap. Niet toevallig kan de titel van A Silver Mt. Zions debuut dienen als mooie samenvatting van Kosmos: He Has Left Us Alone But Shafts Of Light Sometimes Grace The Corner Of Our Rooms…

Kuma 5/10 | Kosmos 7/10


(*) 13 Angels wordt ook gebruikt in de scène met de vliegende nonnen in Mister Lonely (Harmony Korine, 2007), zie YouTube (vanaf 1:30).