11 x 14 (James Benning, 1977)

Facebooktwitterpinterestlinkedin

Het Oostenrijkse Filmmuseum bracht dit jaar het zesde deel uit in een serie dvd’s met het werk van de Amerikaanse regisseur James Benning. De serie verschijnt niet in chronologische volgorde. We hebben enkele jaren moeten wachten op de dvd-uitgave van Bennings eerste lange film 11 x 14 uit 1977. Het betreft de gerestaureerde versie van wat wordt beschouwd als een van de belangrijkste avant-garde films uit de Verenigde Staten.

James Benning (Milwaukee, 1942) is vooral bekend van documentaires waarin het Amerikaanse landschap dient als uitgangspunt voor bespiegelingen over onder meer het collectieve geheugen en het fenomeen tijd. De filmmaker gebruikt vaak lange shots om het publiek te dwingen op een nieuwe manier te leren kijken. Terwijl de aandachtsspanne van de gemiddelde mens in het digitale tijdperk steeds verder afneemt, worden de shots in films van Benning steeds langer, zeker sinds hij in 2007 is overgestapt van 16mm naar digitale video. Zijn film Nightfall (2012) bestaat uit een onafgebroken, 98 minuten durende opname van een ondergaande zon gezien tussen bomen in een bos.

Onderweg
De regisseur reist sinds begin jaren zeventig door het land voor films in onder meer Utah (Deseret, 1995 en Casting A Glance, 2007), het vierstatenpunt Four Corners (1997) en Californië (California Trilogy, 1999-2001). Zijn laatste op 16mm gedraaide film RR (2007) is een ode aan de Amerikaanse spoorwegen. In meerdere films is te zien hoe het leven in de VS een leven in beweging is, met de auto als het belangrijkste vervoermiddel. Twee vriendinnen in Bennings eerste lange film 11 x 14 zijn per auto onderweg en een ander personage lift mee met diverse automobilisten. Hoe zij heten en wat hen drijft wordt niet verteld, want 11 x 14  is geen conventionele narratieve film.

11 x 14 (de openingsscène)

Verhaal?
11 x 14 begint bij een oudere man die afscheid neemt van een vrouw. Het openingsshot wijkt om meerdere redenen af van de gemiddelde (Amerikaanse) speelfilm. De statische camera filmt op afstand vanaf de overkant van de straat. De twee mensen staan ver weg en er is geen dialoog te horen. Is dit het begin van een verhaal of houdt het verhaal hier op? Plotseling rijden vrijwel tegelijkertijd in tegenovergestelde richting een bovengrondse metro en een auto in beeld. De voertuigen hebben dezelfde groene kleur. De chauffeur die uit de auto stapt heeft geen connectie met de man en de vrouw op het trottoir. Terwijl de twee elkaar voor het laatst omhelzen, wandelt de chauffeur met een kind in zijn armen links het beeld uit. Het verhaal van de man en de vrouw wordt meteen aan het begin van de film binnen het frame onderbroken door de mogelijkheid van een ander verhaal.

Puzzelstukken
Er zal een verband zijn tussen de scènes in 11 x 14, maar dan moet je wel goed opletten en de film minstens een tweede keer bekijken om het zelf te ontdekken. In plaats van een vloeiende montage worden bijna alle scènes van elkaar onderscheiden door een paar seconden zwart beeld. De film lijkt op een verzameling losse puzzelstukken die in willekeurige volgorde zijn geplaatst. Het enige wat de scènes op het eerste oog verbindt is de kleur rood. De kijker mag zelf een poging wagen om de verzameling beelden in de juiste volgorde aan elkaar te plakken. Tijdens het plakken blijken vele stukken te ontbreken. Wat te zien is, bestaat voor het merendeel uit dode momenten die normaal gesproken nooit in speelfilms getoond worden. De kijker wordt aangespoord om zelf te bedenken waar die ontbrekende scènes over gaan en mag in gedachten een eigen narratief ontwikkelen.

11 x 14 (het gevecht)

Ruimte
James Benning is meer bezig met de positie van personages in ruimte en tijd dan met de beweegredenen en de gevolgen van hun handelingen. In de openingsscène wordt het platte beeld van twee mensen tegen een muur plotseling driedimensionaal wanneer de auto arriveert. Belangrijke gebeurtenissen krijgen zelden een centrale plaats in het beeld. Een van de meest opvallende voorbeelden daarvan vindt plaats tegen het einde van de film zoals te zien in bovenstaande serie screenshots. De onbewogen camera slaat vanaf de andere straatkant gade hoe de twee eerder genoemde vriendinnen buiten bij een bar worden aangevallen door iemand die lijkt op de lifter. De vrouw in het rood zoekt tevergeefs hulp terwijl de ander zich liggend op de grond probeert te verdedigen. Plotseling ontneemt een parkerende vrachtwagen voor enkele seconden volledig het zicht aan de actie. De vrachtwagenchauffeur loopt naar de laadruimte en begint met uitladen. Het gevecht gaat totaal aan hem voorbij of lijkt hem niet te interesseren. (*)

11 x 14 (de rode auto)

Tijd
Tijd blijkt een kneedbaar begrip wanneer meerdere keren binnen een onafgebroken shot mensen of voorwerpen zich op posities bevinden waar je ze logischerwijs niet verwacht. Een voorbeeld daarvan is de bovenstaande scène met een rode auto die een gestrande automobilist oppikt en rechts het beeld uitrijdt. De camera zwenkt met de beweging van een (toevallig?) voorbijrijdende fietser in tegenovergestelde richting en laat een vrijwel identieke rode auto zien die iets verderop de straat links uitrijdt. De scène heeft een desoriënterend effect omdat twee mogelijke verhaallijnen zich binnen het frame tegelijkertijd lijken af te spelen. Net als de auto kan het verhaal meerdere kanten op.

11 x 14 (de metrorit)

Beweging
Camerabewegingen zijn zeldzaam in het werk van Benning. Wie tot nu toe alleen latere films van de regisseur heeft gezien zal verbaast opkijken wanneer de camera na het afscheid in de openingsscène de man volgt met een pan. Meestal beweegt de camera alleen wanneer het in een rijdend voertuig is geplaatst, zoals een auto of een metrostel. Dat levert onder meer een zeer lang shot op nadat de oudere man naar het dichtstbijzijnde metrostation is gelopen en we getuige zijn van een elf minuten durende rit door Chicago. We kijken langs het silhouet van een lezende man door twee ramen naar buiten: het voorraam naast de cabine van de machinist en een raam links. Het zicht uit de twee ramen is als een blik op twee verschillende beeldschermen die elk een eigen film vertonen.

Solaris
Lang aangehouden shots geven de kijker ruimte om na te denken over de betekenis van het shot en de plaats ervan binnen een film. De lange rit door Chicago heeft wat dat betreft hetzelfde effect als de minutenlang durende snelwegscène in Solaris (Andrej Tarkovski, 1972) waarin de afgezwaaide ruimtevaarder Berton (Vladislav Dvorzhetsky) in een voertuig over de snelweg rijdt na zijn afscheid van hoofdpersonage Kris Kelvin (Donatas Banionis). Op het eerste gezicht lijkt de scène in Solaris onnodig lang omdat er niets in gebeurt wat het verhaal vooruit brengt. Hoe langer de scène duurt, hoe meer tijd je hebt om te bedenken dat de scène de reis verbeeldt die Kelvin later gaat maken om het ruimtestation bij de planeet Solaris te bereiken.

11 x 14 (de keuken)

Jeanne Dielman
11 x 14 blijft meerdere keren stilstaan bij het onbeduidende alledaagse, zoals tijdens de lange scène in de keuken van de oudere man. Hij zit rechts aan tafel te wachten tot zijn vrouw (een andere dan we in de openingsscène hebben gezien) klaar is bij het aanrecht. Op de achtergrond, aan het einde van de gang, is de schaduw te zien van hun zoon die zich na het douchen in zijn kamer afdroogt. Het gebrek aan communicatie in de keuken wekt het vermoeden dat het huwelijk zijn beste tijd heeft gehad. De alledaagse handelingen zijn lege rituelen geworden. Ze doen denken aan de huishoudelijke bezigheden van het titelpersonage (Delphine Seyrig) in Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1975) van Chantal Akerman. De manier waarop de camera in 11 x 14 langs bouwvallige huizen rijdt is overigens verwant met dezelfde soort shots in Akermans avant-garde documentaire News From Home (1977).

One Way Boogie Woogie
Films van wiskundige Benning zijn vaak van mathematische precisie. Dat hij van getallen houdt blijkt al uit de titel 11 x 14 (vernoemd naar het formaat van fotopapier). Zijn beeldcomposities zijn zorgvuldig opgebouwd en shots hebben meestal een onwrikbaar vaste lengte. In zijn tweede lange film One Way Boogie Woogie (1978) legt Benning industriële plekken in zijn geboortestad Milwaukee vast in zestig tableaus die gefilmd zijn in zestig statische shots van ieder zestig seconden. Officieel is One Way Boogie Woogie een documentaire, maar voor toeval is weinig plaats. De meeste handelingen in de film zijn net als in 11 x 14 van tevoren minutieus uitgedacht en uitgevoerd door familie en vrienden.

One Way Boogie Woogie

One Way Boogie Woogie is opvallend lichtvoetig vergeleken met Bennings andere, veel ernstigere films en om die reden een geschikte film als eerste kennismaking met zijn formalistische aanpak. De documentaire staat op de tweede schijf van de dvd-uitgave en is te zien in de combinatie One Way Boogie Woogie/27 Years Later (2005). In 27 Years Later filmt Benning 27 jaar later opnieuw alle locaties uit One Way Boogie Woogie vanaf exact dezelfde positie en waar mogelijk met hulp van dezelfde figuranten. De volgorde van de scènes is ook hetzelfde. Het landschap en de mensen zijn in de tussentijd drastisch veranderd. De meeste locaties zijn niet meer te herkennen en sommige figuranten doen niet meer mee omdat ze zijn overleden. James Benning deelt zijn fascinatie voor tijd met onder meer zijn goede vriend Richard Linklater wiens Before-trilogie (1995-2013) en de speelfilm Boyhood (2014) op een narratieve wijze het verstrijken van tijd als onderwerp hebben.

De dvd met 11 x 14, One Way Boogie Woogie / 27 Year Later en One Way Boogie Woogie 2012 is een uitgave van Oostenrijkse Filmmuseum en via import verkrijgbaar.


(*) Deze scène doet denken aan de eerste keer dat we getuige zijn van de arrestatie in Close-up (Abbas Kiarostami, 1990). In plaats van de arrestatie zien we hoe een taxichauffeur nabij zijn auto geniet van een kort moment voor zichzelf. Hij maakt zich niet druk over het drama dat zich achter de muren afspeelt en stelt een boeketje samen van de bloemen die hij op een afvalhoop aantreft. Op straat gaat het leven rustig verder, alsof er niets aan de hand is. Het enige tumult is het geluid van een lege spuitbus die richting een afvoerputje rolt.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *